Václav Havel
(ur. 5 października 1936, Praga, Czechosłowacja - zm. 18 grudnia 2011, Hrádeček, Czechy) Prozaik, dramatopisarz, eseista, polityk. W latach 30. XX wieku, kiedy się urodził, rodzina Vaclava Havla posiadała gastronomiczno-rozrywkowy kompleks budynków w centrum Pragi, zwany Lucerną, do którego należały sala koncertowa, kino, pasaż handlowy, restauracja i winiarnia. Ojciec Havla był także współwłaścicielem największej w Czechosłowacji wytwórni filmowej Barrandov. Burżuazyjne pochodzenie miało niebagatelny wpływ na przebieg edukacji Havla - w czasach reżimu komunistycznego zamykało mu drogę na wszystkie humanistyczne wyższe uczelnie. Z tego powodu, po ukończeniu szkoły podstawowej (1951), Havel zmuszony został do podjęcia pracy jako laborant w Wyższej Szkole Technologicznej. Wieczorami uczęszczał do gimnazjum. Maturę zdał w 1954 roku. Przed pójściem do wojska studiował jeszcze przez dwa lata na Wydziale Ekonomicznym Politechniki Praskiej, skąd został usunięty z powodu starań o przeniesienie do szkoły teatralnej. Służbę wojskową odbywał w jednostce saperów w Budziejowicach. Po wyjściu z wojska w 1959 roku związał się z teatrem, rozpoczynając pracę jako pomocnik techniczny najpierw w Teatrze ABC, a wkrótce potem w najsłynniejszym awangardowym praskim teatrzyku Na Zabradli, gdzie pozostał do 1968 roku. Rozpoczynał jako maszynista od ustawiania dekoracji, a następnie jako lektor, asystent reżysera, a w 1966 roku został kierownikiem literackim sceny. W latach 1962-66 studiował zaocznie na Wydziale Dramaturgii praskiej Szkoły Teatralnej. Za datę debiutu pisarskiego Havla przyjmuje się rok 1955, kiedy w czasopiśmie "Kveten" opublikował recenzję teatralną. W 1963 roku Na Zabradli odbyła się premiera pierwszej sztuki Havla zatytułowanej "Garden Party". Była to absurdalna historia o likwidacji Urzędu Likwidacyjnego. Na Zabradli odbyły się także premiery kolejnych sztuk Havla - w 1965 roku "Powiadomienia", w 1968 "Puzuka czyli uporczywej niemożności koncentracji", historii o manipulacji w stechnicyzowanym świecie. W 1966 roku ukazała się pierwsza publikacja książkowa Havla - "Protokoły" , które zawierały "Garden Party" i "Powiadomienie" oraz jego eseje teatralno-filmowe. W 1967 roku, na IV Zjeździe Związku Pisarzy Czechosłowacji, Havel wygłosił krytyczne przemówienie o sytuacji w kraju, a w niespełna rok później w czasie tzw. Praskiej Wiosny wybrano go przewodniczącym powstającego Koła Pisarzy Niezależnych. Wiosną 1968 roku, kilka miesięcy przed wkroczeniem wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji, Havel pojechał do USA z okazji nowojorskiej premiery "Powiadomienia" , za które otrzymał amerykańską nagrodę OBIE (Off Broadway Theater Awards). Dwa lata później tę samą nagrodę otrzymał za "Puzuka". W 1968 roku przyznano mu także Wielką Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie literatury europejskiej. Zaangażowanie polityczne Havla sprawiło, że ostatnia oficjalna premiera jego sztuki w Czechosłowacji odbyła się zimą 1968 roku - było to słuchowisko "Anioł Stróż". Od tej chwili rozpoczyna się kariera Havla-dysydenta. W 1969 roku, w pierwszą rocznicę wkroczenia wojsk sprzymierzonych, Havel podpisał petycję "Dziesięć punktów" skierowaną do rządu i do Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji. W 1972 Havel podpisał petycję do prezydenta w sprawie amnestii dla więźniów politycznych, a jego książki usunięto z wszystkich bibliotek publicznych w Czechosłowacji. W 1974 roku zamieszkał na wsi i przez kilka miesięcy pracował jako robotnik w browarze, gdzie narodził się najsłynniejszy z jego bohaterów teatralnych Ferdynand Waniek. Karierę dysydencką Havla wyznaczają także: list otwarty do prezydenta Gustava Husaka (8 kwietnia 1975), w którym domagał się respektowania praw człowieka; powołanie Karty 77 (został jednym z trzech rzeczników tego otwartego ruchu obywatelskiego w obronie praw człowieka); wyrok czternastu miesięcy więzienia z zawieszeniem na trzy lata za działalność antypaństwową (1977); założenie oraz działalność w Komitecie Obrony Prześladowanych za Przekonania; podpis pod petycją do Zgromadzenia Federalnego w sprawie zniesienia w Czechosłowacji kary śmierci (1978); aresztowanie pod zarzutem prowadzenia działalności antypaństwowej i czteroipółletni wyrok więzienia w 1979 roku , którego odsiadywanie zawieszono w 1983 roku ze względu na zły stan zdrowia więzionego. Kolejny raz Havel został aresztowany w lutym 1989 roku po styczniowych zamieszkach w Pradze. Mimo zakazu władz uczestniczył wówczas w manifestacji dla uczczenia dwudziestej rocznicy śmierci studenta Jana Palacha, który w styczniu 1969 roku, na znak protestu przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego, dokonał aktu samospalenia. W pierwszym z serii procesów [21 lutego 1989] Havel został uznany winnym nawoływania do zamieszek przez składanie kwiatów i udzielanie wywiadów zagranicznym dziennikarzom. Skazano go na dziewięć miesięcy więzienia w zakładzie o zaostrzonym rygorze. Został zwolniony po czterech miesiącach. W czerwcu 1989 roku Havel podpisał manifest "Kilka zdań" i został rzecznikiem jego sygnatariuszy. Żądano w nim reform i demokratyzacji życia w Czechosłowacji. 17 listopada 1989 roku rozpoczęła się w Pradze "aksamitna rewolucja", w której Havel odegrał jedną z pierwszoplanowych ról. 19 listopada stanął na czele Forum Obywatelskiego jako główny negocjator w rozmowach opozycji z przedstawicielami rządu. 29 grudnia 1989 został wybrany na prezydenta Czechosłowackiej Republiki Demokratycznej. 5 lipca 1990, po wolnych wyborach parlamentarnych, Zgromadzenie Federalne wybrało go na to stanowisko ponownie. Po rozpadzie Czechosłowacji zabrakło mu poparcia posłów słowackich, aby zostać wybranym prezydentem federalnym CSRF. W styczniu 1993 roku został prezydentem Republiki Czeskiej, wybranym ponownie w lutym 1998. Funkcję tę piastował do początku lutego 2003 roku. Havel w sposób harmonijny łączy pisarstwo z przekonaniami i działaniami politycznymi. Jego teatr cechuje realizm i konkretność przedstawionego świata. Łączy przy tym dwa nurty współczesnego teatru - tradycję teatru politycznego i teatru absurdu. Dramaty Havla mające wymiar teatru absurdu nie rozgrywają się jednak w abstrakcyjnym świecie, jak dramaty Ionesco czy Becketta, ale w określonej politycznej rzeczywistości. Jego bohaterowie to najczęściej dysydenci w państwie totalitarnym. Jego teatralne historie są groteskowe i tragiczne zarazem. Pozbawione psychologii sztuki Havla ukazują rozkład ludzkiej tożsamości w systemie totalitarnym. Najbardziej znanymi dramatami Havla stały się jednoaktówki - tryptyki z życia dysydenta Ferdynanda Wańka - "Audiencja" (1975), "Wernisaż" (1975) i "Protest" (1978), napisane z potrzeby rozweselenia przyjaciół, a wystawione przez wiedeński Akademietheater. Za twórczość dramaturgiczną otrzymał Havel tytuły honoris causa uniwersytetów w Toronto i Toledo, nagrodę im. Jana Palacha za 1981 rok oraz holenderską nagrodę Erazma z Rotterdamu w 1986. W 1979 roku otrzymał tytuł honorowego członka szwedzkiego PEN-Clubu oraz nadzwyczajnego członka francuskiego PEN-Clubu, w 1980 został honorowym członkiem Hamburskiej Akademii Sztuki, w 1989 roku członkiem honorowym austirackiego PEN-Clubu i członkiem zwyczajnym szwajcarskiego PEN-Clubu.
