Osoby

DZIEDZIUL Andrzej, właściwie Andrzej Kordig (31 sierpnia 1939 Wilno – 4 maja 1988 Sztokholm),

aktor, aktor-lalkarz, reżyser, dyrektor teatru. 

Był synem Władysława Kordiga i Stanisławy z Kuleszów; mężem artystki-plastyczki Barbary Dziedziul z Malinowskich. Po utracie rodziców na początku wojny, znalazł się w sierocińcu i z nim w listopadzie 1946 przybył do Polski. Z podwarszawskiego sierocińca trafił w 1948 do rodziny zastępczej w Kościanie w Poznańskiem, gdzie w 1952 ukończył szkołę podstawową. Przyjął nazwisko rodziny, która go adoptowała. Później, zgodnie z wolą przybranych rodziców, uczęszczał w Wolsztynie do Niższego Seminarium Duchownego, z którego wystąpił w 1956. Według własnego życiorysu, uczył się w Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących w Ostrowie Wielkopolskim; jednocześnie był instruktorem kulturalno-oświatowym w Państwowych Gospodarstwach Rolnych, prowadził zespoły estradowe w Ostrowie oraz w Laskach i współpracował z amatorskimi zespołami teatralnymi. 

W listopadzie 1957 został przyjęty do zespołu pomocniczego Teatru Lalki i Aktora Marcinek w Poznaniu i debiutował  w grudniu tego roku w rolach: Turonia, Melchiora oraz Chłopa w Pastorałce w reżyserii Joanny Piekarskiej. W lutym i marcu 1958 był w zespole Teatru Lalek Pleciuga w Szczecinie, a od 10 kwietnia tego roku do 1960 występował w Teatrze Lalki Tęcza w Słupsku. Od 8 kwietnia 1959 grał jeszcze w poznańskim Marcinku przez pewien czas Kazika (Kropka, kreska i Agnieszka); w tymże roku, po zdaniu egzaminu eksternistycznego, uzyskał kwalifikacje aktora-lalkarza. Od grudnia 1959 do sierpnia 1963 należał do zespołu Sceny Lalkowej (Teatr Lalek) w Opolu. Od sezonu 1963/64 do końca 1973 był zaangażowany w Teatrze Lalek Chochlik we Wrocławiu (od 1968 Wrocławski Teatr Lalek), do którego wniósł artystyczny niepokój i potrzebę poszukiwania nowych środków ekspresji. Zagrał, dobrze ocenionego przez krytyków, Don Kichota w przedstawieniu Jana Dormana (1963). Za rolę Odrowąża w Lodoisce otrzymał nagrodę aktorską na II Festiwalu Teatrów Lalek w Opolu (1964), za Apologię Orfeusza I nagrodę aktorską podczas Ogólnopolskiego Konkursu na Indywidualny Występ z Lalką w Warszawie (1966), za Popiela w Niech żyje król! – I nagrodę aktorską na III Festiwalu w Opolu (1967). 

Od 1965 zaczął reżyserować (Prawdziwy portret autora, Krzyż, albo mały poemat, Twój powszedni morderca), koncentrując się, jak w Apologii Orfeusza, przede wszystkim na własnych, jednoosobowych spektaklach, granych w towarzystwie lalek i prezentowanych dla dorosłych widzów na tak zwanej Małej Scenie w Piwnicy Świdnickiej (także nazwa: Wrocławski Teatr Animacji, później też Wrocławski Teatr Animacji Wrota). Sięgał do wielkich dzieł literatury światowej i adaptując, nadawał im wymiar bliski współczesnemu widzowi, a także oryginalny kształt teatralny, w takich przedstawieniach, jak: Wielki książę według Hamleta (premiera 17 października 1967), Stan losów Fausta (18 listopada 1968), Gra o prawdziwej miłości (23 listopada 1969), Kto zabił Don Kichota? (6 grudnia 1969), Dramat układasz, m.in. według Nie-Boskiej komedii (scenariusz Stanisława Stapfa; 16 czerwca 1971), Glątwa (2 marca 1973). Swoje spektakle-monodramy pokazywał na wielu scenach i festiwalach w kraju i za granicą, m.in. w Niemczech, Francji, Szwecji, Jugosławii, we Włoszech, na Węgrzech, w Rumunii, a także np. w Casablance w Maroku (1973). 

Na Ogólnopolskich Przeglądach Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu, za Wielkiego księcia otrzymał w 1967 cztery nagrody, a za Stan losów Fausta w 1968 II nagrodę za inscenizację i wykonanie oraz nagrodę specjalną za scenografię. W 1969 został laureatem nagrody „Brązowej Szopki” (POLUNIMA) i teatralnej nagrody miasta Wrocławia. Na przełomie lat 60. i 70. kształcił młodych lalkarzy w Studium Aktorskim Teatrów Lalkowych (SATL) przy Teatrze Lalek we Wrocławiu, a potem na Wydziale Lalkarskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, przygotowując egzaminacyjne pokazy z przedmiotu „aktor z lalką na estradzie” (1970, 1975–78). W 1970 był na półrocznym stypendium we Francji, gdzie także organizował występy. 

Po odejściu z Wrocławia, współpracował z teatrami w całej Polsce, głównie jednak w 1974–76 z Białostockim Teatrem Lalek (ze Sceną dla Dorosłych i Sceną dla Dzieci) i tu zrealizował osiem spektakli, w tym kilka swoich solowych wrocławskich. Od 1 października 1976 był dyrektorem oraz kierownikiem artystycznym Teatru Animacji w Jeleniej Górze, który założył i kierował nim do 1980 (także grał i reżyserował). Wystawił tu m.in.: Jarmark kuglarzy (1977), Szczęśliwego motyla (1979), Tomcia Palucha (1980). Później reżyserował gościnnie, m.in. w Będzinie, Wałbrzychu i Bielsku-Białej. Od 1978, to jest od prezentacji Stanu losów Fausta i Wielkiego księcia w Uppsali na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Lalek, nawiązał ścisłą współpracę z Vojem Stankovskim i jego  Teatrem Totem w tym mieście. 

W 1981, wprowadzony w Polsce stan wojenny zastał go w Szwecji, gdzie zamieszkał i prowadził nadal działalność lalkarską. Najpierw pracował jako aktor w Teatrze Totem w Uppsali, a od 1984 prowadził własny Teatr Retablo w Sztokholmie, w którym wystawił: Cesarskiego słowika (wrzesień 1984), Kopciuszka (1985), Szopkę Don Cristobala, Hej Hopperi Hoppa, Królową śniegu, a także przeniósł własne, solowe spektakle z czasów wrocławskich (Hamleta i Fausta). 

Był utalentowanym aktorem, a przede wszystkim niekonwencjonalnym twórcą,

jednym z niezwykłych artystów teatru lalek XX wieku, którzy zmienili oblicze współczesnego lalkarstwa [...]. Nie powtarzał pomysłów, każda z jego realizacji wnosiła coś nowego. Przez cały czas poszukiwał nowych środków wyrazu i nowych sposobów komunikacji z widzem [...]. Umiał odnajdywać w tworzywie literackim nowe sensy, a w lalkach ukryte symbole 

(Małgorzata Aliszewska).

Był bez wątpienia jedną z najwybitniejszych postaci polskiego lalkarstwa powojennego, choć też jedną z najbardziej niepokornych i daleko wykraczających poza ramy instytucji państwowej 

(Marek Waszkiel). 

Bibliografia

Andrzej Dziedziul – dokumentacja działalności. Oprac. M. Aliszewska, Lalkarze..., t. 33, Łódź 2004 (Obszerna nota biograficzna Dz.; spis jego reżyserii, ról, prac pedag., nagród; bibl. oraz il.); Waszkiel: Dzieje 1944–2000 (il.); Nowa Wieś 1969 nr 11 (il.); Sł. Pol. 1988 nr 105; Akta, Białostocki T. Lalek, T. Lalki Tęcza Słupsk, ZASP; Wycinki prasowe, IS PAN; www.encyklopediateatru.pl  

Ikonografia

Fot. – ITWarszawa. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Bibliografia

• Aliszewska, Małgorzata. Andrzej Dziedziul. Dokumentacja działalności, t. 33, seria Lalkarze. Materiały do biografii,  red. Marek Waszkiel, Łódź, 2004