Osoby

GRUSZCZYŃSKI Mirosław (23 czerwca 1943 Włocławek – 11 sierpnia 1989 Szczecin),

aktor, reżyser. 

Był synem Bolesława Gruszczyńskiego i Bernardy z Borkowskich; pierwszym mężem aktorki Jolanty Wołłejko. Ukończył liceum ogólnokształcące we Włocławku i w 1961–65 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. W sezonie 1965/66 grał w Teatrze im. Osterwy w Lublinie, m.in. Szczęsnego (Horsztyński), w 1966/67–1970/71 w Teatrze Klasycznym w Warszawie powtórzył rolę Szczęsnego, zagrał Grzesia (Rycerz Ognistego Pieprzu), Bekiesza (Gwałtu co się dzieje!). Brak ciekawych propozycji aktorskich przyczynił się do jego wyjazdu z Warszawy, przeniósł się do Szczecina, gdzie pozostał do końca życia. 

Od 16 lutego 1971 do końca sezonu 1974/75 należał do zespołu Teatrów Dramatycznych, w 1975/76–1978/79 był w Teatrze Współczesnym, w 1979/80 i 1980/81 w Teatrze Polskim, a w 1981/82–1986/87 znowu w Teatrze Współczesnym. Jego pierwsze role w Szczecinie to: Don Rodrygo (Cyd), Roberto (Księżniczka na opak wywrócona) – 1971; Markiz Posa (Don Carlos, 1973); Czeszkow (Człowiek znikąd), Prokurator Scurvy (Szewcy) – 1974. Szczególnie owocna okazała się dla niego praca w Teatrze Współczesnym za dyrekcji Macieja Englerta, zagrał wówczas m.in.: tytułowego Macbetta (1976), Mopsa (Farsa mrocznych), Doktora Hugo (Dożywocie), Zadartonosego (Ludzie energiczni) – 1977; Korbowskiego (Kurka wodna, 1978), Konrada (Wyzwolenie, 1978; nagroda w tymże roku na XX Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu), powtórzył rolę Scurvego (Szewcy, 1981 i w 1982 zdobył za nią nagrodę na XXIV Festiwalu Teatrów Polski Północnej). W Teatrze Polskim wystąpił w rolach: Jana (Fantazy, 1979), Zbyszka (Biorę z tobą ślub, 1980). Na tej scenie reżyserował autorski spektakl Pójdź za mną (1981), oparty na tekstach Mickiewicza, Norwida, Słowackiego i Wyspiańskiego, nagrodzony w tym samym roku na XVI Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie. Po powrocie do Teatru Współczesnego, zagrał swoje ostatnie role: w 1982 Wierszynina (Trzy siostry) i Szarma (Operetka), w 1984 Kapitana Wagę (Popiół i diament) i Króla Paflagonii (Pierścień i róża). 

Reżyserował Łotrzyce Agnieszki Osieckiej (1981) oraz spektakl Wesołego powszedniego dnia według tekstów Wojciecha Młynarskiego (1982). W Teatrze Małych Form „Krypta” wystawił monodramy: Dlaczego (według Gilberta Cesborna i Z. Kowalczyka), nagrodzony na VIII Festiwalu Teatrów Jednego Aktora we Wrocławiu w 1973 i Ballada polska (według J. Kawalca). 

Wystąpił w kilku spektaklach Teatru TV, np. jako: Franek (Niespodzianka, 1969), Kreon (Medea, 1978). Zagrał w kilku filmach, m.in. w telewizyjnym Tylko Beatrycze (1976), który przyniósł mu duże uznanie. 

Był aktorem poszukującym, tworzył postaci wyraziste i wielowymiarowe, chętnie podejmował nowe wyzwania. Grał duże role w repertuarze romantycznym, ale także we współczesnym. Pełne zaangażowanie, ekspresja, były cechami wyróżniającymi jego aktorstwo. Często tej ekspresji nadużywał, np. w rolach Szczęsnego, Rodryga, czy Jana. Recenzenci zarzucali mu nieraz, że emocje bohaterów przekazywał zbyt podniesionym głosem, dramatycznym gestem, nie potrafił być powściągliwy w wyrażaniu doznań. Wykonanie niektórych ról budziło kontrowersje, np. jako Konrad

stworzył postać pełną romantycznej pasji, podawał tekst

z pełnym zaangażowaniem wewnętrznym, nie gubiąc w ogniu temperamentu jego walorów znaczeniowych,

ale

nie zawsze udawała mu się właściwa gospodarka swymi siłami

i głosem 

(H. Bieniewski),

a według J. Szczawińskiego

ubrał swego bohatera w kompleksy dodatkowe, rozhisteryzował, odebrał mu świeżość przeżywania spraw wielkich.

Recenzenci „Głosu Szczecińskiego” i „Kuriera Szczecińskiego” uznali rolę za sukces. W dramacie współczesnym wyróżnił się np. jako Czeszkow. Podobał się też w rolach komediowych, na pograniczu groteski, zwłaszcza w repertuarze współczesnym, np. w Szewcach i Kurce wodnej, w której był

pełen temperamentu, bez fałszu w emisji głosu, [...] groteskowy,

a nie przeszarżowany 

(Jan Frycz),

czy w Ludziach energicznych, gdzie jako Zadartonosy był zabawnym

rozhisteryzowanym inteligentem rodem z Dostojewskiego 

(Z. Wrzos). 

W Szczecinie był jednym z najbardziej cenionych i lubianych aktorów. Widzowie wyróżnili go dwukrotnie (1978, 1979) nagrodą Bursztynowego Pierścienia. 

W ostatnich latach życia choroba uniemożliwiała mu występy, opiekował się wtedy teatrami amatorskimi; zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, prawdopodobnie śmiercią samobójczą. 

Bibliografia

Almanach 1988/89; Sośnicki: 40 lat (il.); Sośnicki: Z sezonu (il.); Stoch: Dzieje klasyki; Szczecin teatralny (il.); Warsz. szkoła teatr.; Głos Szcz. 1976 nr 48 (wywiad z G.), 1977 nr 129 (Z. Wrzos), 1978 nr 101 (Z. Wrzos), 1989 nr 190, 192; Kur. Szcz. 1978 nr 31 (J. Frycz), 110 (J. Frycz); Sł. Powsz. 1978 nr 277 (J. Szczawiński); Spojrzenia 1978 nr 52 (wypowiedź G.); Teatr 1978 nr 15 (H. Bieniewski); Trybuna Ludu 1978 nr 289; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. 35 lat T. Polskiego w Szczecinie, sylwetka G.; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.