Osoby

DZIEKOŃSKI Eugeniusz (16 czerwca 1910 Warszawa – 19 maja 1984 Józefów koło Otwocka),

aktor. 

Był synem rzemieślnika Stanisława Dziekońskiego i Heleny z Nawrockich. W 1931 ukończył Kursy Wokalno-Dramatyczne Jadwigi H. Hryniewieckiej w Warszawie i w tym samym roku zdał egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich, a także rozpoczął, trwającą półtora roku, służbę wojskową. 

W 1933 wrócił do Warszawy i w sezonie 1933/34 zaczął występować zapewne na scenie Teatru Ateneum, a w drugiej połowie 1934 w Teatrze Dramatycznym (tu w komedii Narzeczony z wymówieniem). W 1935 był w zespole Teatru Miejskiego im. Orzeszkowej w Grodnie, a w sezonach 1935/36–1937/38 objazdowego Teatru Małopolskiego (Podolsko-Pokuckiego) im. Moniuszki z siedzibą w Stanisławowie, gdzie jako młody, zdolny i przystojny amant, grał duże role: Romea w Romeo i Julii, tytułową w Fircyku w zalotach, Szczęsnego w Horsztyńskim. Jak sam podawał, później występował Teatrze Miejskim w Sosnowcu. W sierpniu 1939 przyjechał do Katowic, gdzie w Teatrze Polskim miał podpisany kontrakt na sezon 1939/40. 

Po wybuchu II wojny światowej, zmobilizowany, w trakcie kampanii wrześniowej przedostał się do Rumunii, dołączył w Bukareszcie do Zespołu Artystów Warszawskich, i 17 listopada 1939 na scenie teatru Comoedia zagrał Kieniewicza (Uciekła mi przepióreczka), a potem brał udział w występach na prowincji. Od 1940 z tym zespołem, teraz pod nazwą Teatr Polski, grał w Przepióreczce w Paryżu (premiera 10 lutego tego roku w Théâtre Antoine Nouveau) oraz w wielu miastach Francji, gównie tam, gdzie organizowały się polskie jednostki wojskowe. Później działał w nieokupowanej części Francji. Jeszcze w 1940 we Voiron, z Janem Budzyńskim i Kazimierzem Dejunowiczem, założył teatrzyk i przez kolejnych kilka lat, także z grupą śpiewaków i tancerzy, dawali koncerty w schroniskach, szpitalach i sanatoriach, w których przebywali polscy żołnierze. Występowali często pod protektoratem Young Men’s Christian Association, np. 30 lipca 1942 sam Dziekoński miał występ recytatorski w polskim szpitalu w Marsylii, a 24 grudnia 1943 brał udział w przedstawieniu wigilijnym w polskim schronisku inwalidów wojennych w St. Agrève. 

Po zakończeniu wojny pozostał w Paryżu. W 1945–48 pełnił funkcję instruktora artystycznego w Radzie Narodowej Polaków, i z jej polecenia, oraz Towarzystwa Przyjaźni Francusko-Polskiej, był reżyserem i organizatorem polskich widowisk artystycznych. Pracował też w polskiej redakcji francuskiego radia, gdzie przygotowywał audycje dla Polaków we Francji. Był autorem scenicznego opracowania utworu Andrzeja Chciuka Betlejem polskie. Obraz sceniczny w jednej odsłonie, wydanego w 1945 przez Związek Polskich Kół Muzyczno-Teatralnych we Francji. W 1948 zorganizował w Paryżu wielką imprezę artystyczną na cześć polskiej delegacji, udającej się na III sesję Organizacji Narodów Zjednoczonych. 

Do Polski i Warszawy wrócił w 1948. W sezonach 1948/49 i 1949/50 był aktorem Miejskiego Teatru Rozmaitości, a w 1950/51–1960/61 Teatru Domu Wojska Polskiego (od 1957 Teatru Dramatycznego miasta stołecznego Warszawy); w 1954 grał również na scenie Teatru Nowej Warszawy Rybaka w Karabinach matki Carrar, które pokazano też w telewizji. Z Warszawy przeniósł się do Białegostoku, gdzie w Teatrze Dramatycznym im. Węgierki pracował od kwietnia 1962 do końca sezonu 1978/79. 

Po wojnie w Warszawie grał wiele ról, przeważnie drugiego planu, zawsze zwracających uwagę trafną charakterystyką i starannym opracowaniem. Były to takie, jak: Czwankin (Śmierć Tarełkina, 1948), Kobza i Fregata (Zagłada eskadry, 1953), Don Mengo (Alkad z Zalamei, 1954), Wojtek (Wesele, 1955), Mąż (Dobry człowiek z Seczuanu, 1956), Lekarz wojskowy (Szwejk Brechta, 1957), Weterynarz (Pan Puntila i jego sługa Matti, 1958); Achilles (Romulus Wielki), Cheever (Proces w Salem) i Walldorff (Wariat i zakonnica) – 1959; Dziennikarz (Kartoteka, 1960), Generał (Anioł zstąpił do Babilonu, 1961).

W Białymstoku doceniono jego klasę aktorską, rzetelny, sprawny warsztat i pełen kultury stosunek do słowa, toteż zagrał tu wiele ważnych ról i należał do lubianych aktorów. Tworzył wiarygodne, wyraziste postaci, zarówno w komediach, jak i dramatach, w sztukach kostiumowych i współczesnych. Miał umiejętność słuchania partnerów;

rzadki to kunszt w naszym teatrze,

zauważył Witold Filler. Występował m.in. jako: Hrabia Respekt (Fantazy) i Profesor Sieriebriakow (Wujaszek Wania) – 1962; Okulicz (Odwety, 1964 i 1975), Venture (Sułkowski, 1964), Wojewoda (Mazepa, 1966), Szamrajew (Czajka, 1967); Major (Panna mężatka) i „sugestywny” Przewoźnik (Most) – 1968; świetny Bruno Trausen (Skandal w Hellbergu, 1970), Pan Adolf (Bardzo starzy oboje, 1971), Sobieniewski (Klub kawalerów, 1972); Twardosz (Dożywocie) i Grzegorz (Klik-klak) – 1973; Generał (Policja) i Kapelan (Damy i huzary) – 1974; Cześnik (Zemsta, 1976), bardzo dobry Priamus (Odprawa posłów greckich, 1976; też gościnnie w 1978 z teatrem białostockim w Starej Prochowni w Warszawie), Kanclerz (Samuel Zborowski Słowackiego, 1977; według A. Koziary „wkomponowany w przedstawienie pięknie, jak filar rzymskiego luku triumfalnego – mocny, władczy, ale o skruszałym głosie”), Maurycy (Gbury, 1978). 

W 1973 w Klubie Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki „Muza” w Białymstoku urządzono wystawę, po święconą dorobkowi Dziekońskiego w tym mieście. 

Bibliografia

Almanach 1983/84; Boy: Pisma t. 26; Cały świat gra komedię s. 115, 116 (il.), 293; Hahn: Shakespeare w Polsce; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny (il.); Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; T. Dramatyczny w Warszawie; T. Małopolski 1933–38; Wilski: Szkolnictwo; Acta Universitatis Lodziensis 1987 z. 8 s. 140 (E. Nawrocka: Z dziejów teatru w Stanisławowie); Express Wiecz. 1978 nr 20 (W. Filier); Gaz. Biał. 1962 nr 225, 261 (K. Siemiatycka), 1967 nr 36 (il.), 1973 nr 243; Gaz. Współcz. 1976 nr 111 (B. Frankowska); Kamena 1968 (22 XII; M. Bechczyc-Rudnicka); Kontrasty 1973 nr 12 (il.); Kur. Warsz. 1934 nr 352; Scena Pol. 1931 z. 7 s. 28; Teatr 1977 nr 15 s. 8 (A. Koziara); Akt zgonu nr 31/1984, USC Józefów; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Proces w Salem”, T. Dramatyczny Warszawa, 1959; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

J. Żebrowski: Dz. jako Ksiądz (Stefan Czarniecki i jego żołnierze), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1953 nr 15.; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Eugeniusz Dziekoński (16 VI 1910 War­szawa - 21 V 1984 Józefów), aktor. W 1931 był słuchaczem kursów wokalno-dramatycznych H. J. Hryniewieckiej w Warszawie. W sez. 1934/35 występował w warsz. T. Dra­matycznym, w 1935 w T. Miejskim w Grod­nie, 1936-38 w T. im. Fredry w Stanisła­wowie (m. in. w roli Romea w "Romeo i Julia" Shakespeare'a) i Objazdowym T. Małopolskim z siedzibą tamże, następnie w Sosnowcu, a na sez. 1939/40 był już zaangażowany do T. Pol­skiego w Katowicach. Po wybuchu wojny przedostał się do Rumunii i od października 1939 występował w założonym tu przez gru­pę aktorów warsz. T. Polskim, grał m. in. Prof. Kieniewicza w "Uciekła mi przepiórecz­ka" Żeromskiego, spektaklu prezentowanym następnie w Teatre Antoine w Paryżu i wie­lu innych miastach franc. (1940). Później w nieokupowanej części Francji, w Voiron był współzałożycielem polskiego t., występo­wał też z ramienia PCK dla rannych żoł­nierzy pol. w Marsylii, Nicei, Mont-des-Oiseaux, Gréux-les-Bains, St. Agréve, La Bastide (aż do 1945). W l. 1945-48 działał na­dal we Francji jako instruktor art. w Ra­dzie Narodowej Polaków, brał też udział (re­cytacje) w imprezach Towarzystwa Przyjaźni Francusko-Polskiej. W 1948 wrócił do War­szawy i do 1950 występował w Miejskim T. Rozmaitości, następnie w l. 1950-61 w T. Domu Wojska Polskiego (od 1957 pn. T. Dramatyczny). Od 1 IV 62 do końca sez. 1978/79 był aktorem T. im. Węgierki w Białymstoku. Niektóre role: Wojtek ("Wesele" Wyspiańskiego), Weterynarz ("Pan Puntila i jego sługa Matti" Brechta), Dziennikarz ("Kar­toteka" Różewicza), Sobieniewski ("Klub kawa­lerów" Bałuckiego), Grzegorz ("Klik klak" Abra­mowa), Suso ("Styczeń" Radiczkowa), Generał ("Policja" Mrożka), Cześnik ("Zemsta" Fredry), Kanclerz ("Samuel Zborowski" Słowackiego), Priamus ("Odprawa posłów greckich" Kocha­nowskiego). Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1983/84. Tom XXV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1987.