Osoby

Ryszarda Hanin, także Ryszarda Hanin-Pasternak, właśc. Szarlota Hahn

Ur. 30 sierpnia 1919, Lwów – zm. 1 stycznia 1994, Świder pod Warszawą. Data i miejsce urodzenia nieudokumentowane i niepewne, oparte na informacji podawanej przez aktorkę.

Aktorka teatralna i filmowa, pedagog.

Wychowana w spolonizowanej zamożnej rodzinie żydowskiej, starannie wykształcona, ukształtowana ideowo przez lwowską cyganerię lat trzydziestych (Zuzanna Ginczanka, Tadeusz Hollender, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak). Ostatnie dwa lata przed wojną spędziła w Paryżu, gdzie studiowała na Sorbonie literaturę francuską i jednocześnie uczęszczała do Studia Charles’a Dullina przy Théâtre de l’Atelier.

W 1939 wróciła do Lwowa i po wybuchu wojny pracowała w Domu Sierot, a następnie statystowała w Krakowiakach i Góralach Wojciecha Bogusławskiego i Jana Nepomucena Kamińskiego (Polski Teatr Dramatyczny, Lwów, 20 czerwca 1941). 23 stycznia 1940 była obecna w Klubie Polskim we Lwowie w czasie aresztowania polskich pisarzy. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa, wraz z mężem, Leonem Pasternakiem (ślub 7 kwietnia 1940) i środowiskiem „Czerwonego Sztandaru” uciekła w głąb Związku Radzieckiego. W latach 1942–43 była spikerką rozgłośni radiowej Związku Patriotów Polskich w Saratowie i Kujbyszewie. Wiosną 1943 zgłosiła się do 1. Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki w Sielcach nad Oką.

Drogę aktorską rozpoczęła w 1943 jako adeptka w teatrze wojskowym i z nim przez Lublin (Aniela w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry, 5 lipca 1944; Panna Młoda w Weselu, Teatr Wojska Polskiego, 29 listopada 1944) dotarła do Łodzi, gdzie w marcu 1945 roku zdała egzamin aktorski. W latach 1945–1949 należała do zespołu Teatru Wojska Polskiego w Łodzi; zagrała tam m.in. ważne role w ostatnich wielkich inscenizacjach Leona Schillera: Melibeę w Celestynie Fernanda de Rojasa (1947), Ariela w Burzy Williama Shakespeare’a (1947), Nastkę w Na dnie (1949) Maksyma Gorkiego.

Po przeprowadzce do Warszawy w sezonach 1949/1950–1954/1955 oraz 1957/1958–1962/1963 pracowała w Teatrze Polskim, grając zarówno w repertuarze współczesnym, jak i klasycznym, m.in. Janinę w Grzechu Stefana Żeromskiego (1951), Sonię w Wujaszku Wani Antoniego Czechowa (1953), Angustias w Domu Bernardy Alba Federico Garcii Lorki (1959) i Nike spod Cheronei w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego (1960). Pośród wybitnych ról w słynnych przedstawieniach były i inne, o których aktorka często mówiła w wywiadach: „W każdej polskiej sztuce współczesnej kreowałam rolę jakiejś dojarki, tramwajarki, tokarki, a inne dziewczyny grały w prawdziwych sztukach”. Mimo tych narzekań role w dramatach produkcyjnych były dobrą szkołą aktorstwa, bo techniką sceniczną, czy też najzwyczajniej w świecie talentem należało nadrabiać niedostatki tekstów. Trzeba było nie lada wysiłku, by zachwycić widzów Hanią Tokarek z produkcyjniaka Krzysztofa Gruszczyńskiego Dobry człowiek czy Anną z Trzeba było iskry Pasternaka (za obie te role dostała II Nagrodę Ogólnopolskiego Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych).

Od 1955 do końca życia (z przerwą 1957/58–1962/63) należała do zespołu Teatru Dramatycznego m. st. Warszawy, gdzie w inaugurującym jego działalność Weselu Wyspiańskiego zagrała Marysię (22 lipca 1955), a następnie Kobietę-Komisarza w Tragedii optymistycznej Wsiewołoda Wiszniewskiego (7 listopada 1955). W kolejnych latach do najciekawszych ról należały m.in. Pani Frank w Pamiętniku Anny Frank (1957), Maria Lwowna w Letnikach Gorkiego (1964) czy Pani Breydan w Czerwonych różach dla mnie Seana O’Caseya (1964). Wyprzedzając wiek metrykalny, zaczęła grywać role kobiet znacznie starszych, tworząc cały zbiór bohaterek zarówno komicznych (Miss Furnival w Czarnej komedii Petera Shaffera, 1969; służąca Pelasia w Na czworakach Tadeusza Różewicza, 1972), jak i dramatycznych (Katarzyna, Matka-Królowa w Ślubie Witolda Gombrowicza, 1974). Znakomicie oceniana była też Larysa w Irkuckiej historii Aleksieja Arbuzowa (gościnnie w Teatrze Współczesnym pod dyrekcją Erwina Axera, 1967).

Do najważniejszych „późnych” ról należy Malvolio w „damskim” przedstawieniu Wieczoru Trzech Króli (Stara Prochownia, 1976), Kobieta z psem w Ja, Feuerbach Tankreda Dorsta (1988), Ciocia Leonia w Ach, Combray!… Marcela Prousta (1991). Mistrzowsko opanowała też sztukę monodramu: Róża jest różą, jest różą Miry Michałowskiej (1983) i Przyjechała Żydówka Anny Strońskiej (1990) – oba wielokrotnie nagradzane na festiwalach. Stale współpracowała również z warszawską Sceną Prezentacje, z upodobaniem grając przede wszystkim w nieschodzących latami z afisza sztukach Eugène’a Ionesco.

W teatralnej karierze Hanin zdarzyło się kilka ról, które doczekały się szerszego niż zwyczajowy rezonansu. Po Arielu w Burzy zachwycał się Wacław Borowy: „Arcydziełem reżyserskiego opracowania jest rola Ariela. Reżyserowi przyszedł oczywiście w pomoc indywidualny talent wykonawczyni (…). Ariel nie chodzi jak ludzie: on się rytmicznie posuwa po pomoście, niby gimnastyk odbywający mistrzowsko ćwiczenia równowagi na wąskiej kładce, ale zarazem twarzą zwrócony nie w kierunku swojej drogi, lecz do widzów. (…) Zupełnie inaczej porusza się w przebraniu za nimfę, kiedy to – zrzuciwszy z twarzy woal – ujawnia wesoły, jakiś pozaludzki w swym szelmostwie uśmiech. Jeszcze inaczej zachowuje się jako Ceres czy jako strzyga, a w każdej metamorfozie olśniewa [Borowy 1949].

Równie niebanalnej oceny doczekała się Różewiczowska Pelasia (i to od recenzenta, który aktorstwo w zasadzie w recenzjach pomijał): „Cudowna postać, przypominająca Genię Nałkowskiej, znakomita synteza Gospodyń, Kochanek, Żon i Przyjaciółek wielkich poetów, które niestety tak rzadko przechodzą do historii literatury” [Kłossowicz 1972].

Po latach, gdy zmierzy się z Tadeuszem Łomnickim (Ja, Feuerbach), wszyscy recenzenci opiszą epizod: „Przebiega czarny pies. Śmieszna, chaplinowata kobieta stoi nieruchomo na środku sceny (Ryszarda Hanin wie, jak stojąc bez słowa i ruchu, samą sylwetką przykuć uwagę widowni)” [Sieradzki 1988]; „Łomnicki ma jeszcze innych widzów. Na scenę wchodzi kobieta. Gra ją Ryszarda Hanin. Jest pyszna, nie z tego świata, tępa i obojętna, wcale nie zdziwiona niezwykłością miejsca. Przyszła tu z psem, wezwana przez reżysera. Pies gdzieś się zapodział. Wreszcie i on wbiegnie na scenę. Kobieta mówi o nim „kundel”, ale jest to sznaucer olbrzym. Przepiękny. Przez chwilę stoją tak obok siebie. Artysta i pies. Niezwykli, dziwaczni, do niczego nie podobni. I niepotrzebni” [Winnicka 1988].

Poczucie niezwykłości dała też ostatnia rola w Ach, Combray!…, o której krytyk pisał: „Chciałbym jeszcze z całego ansamblu wymienić Ryszardę Hanin i to nie z kurtuazji, bo prawienie czczych komplementów tej akurat aktorce zakrawałoby na kpinę. Otóż myślę sobie, że Ryszarda Hanin w roli Ciotki Leonii (…) zrobiła coś, co w jakiś sposób wykracza poza dobrze znany wymiar jej aktorstwa. To niezwykłe oscylowanie na granicy hipochondrii, snu i śmierci, to nieznośne marudzenie połączone z jakimś wyciszeniem gasnącej starości. Piękne to było i wzruszające [Majcherek 1991].

Od 1946 (epizod w Dwu godzinach Stanisława Wohla i Józefa Wyszomirskiego, pierwszy pokaz dopiero w 1957) grała w filmie (ponad sześćdziesiąt ról), m.in. w Ostatnim etapie Wandy Jakubowskiej (1948), Ubraniu prawie nowym Włodzimierza Haupego (1964), w Sam pośród miasta Haliny Bielińskiej (1965), Barierze Jerzego Skolimowskigo (1966), Długiej nocy Janusza Nasfetera (1967, prem. 1989), Przystani Pawła Komorowskiego (1971), Drzwiach w murze (1974) Stanisława Różewicza, Nocach i dniach Jerzego Antczaka (1975), Zofii Ryszarda Czekały (1976), Jeszcze tylko ten las Jana Łomnickiego (1991) i wielu innych. Były to role kobiet zwyczajnych, mało efektownych, takich, jakich miliony chodzą po ulicach i wsiach, przeciętnych, rzadko – niezwykłych, innych. Tak widział Ryszardę Hanin film, niemalże tak samo przez czterdzieści lat. Przyczyniała się zapewne do tego uroda aktorki: niepozorna, drobna kobieta o jasnych włosach, twarzy dobrej, ciepłej, życzliwej. A jednak te zupełnie zwykłe bohaterki w wykonaniu Hanin stawały się niemal autentycznymi postaciami, zostawały widzom na długo w pamięci i zjednywały uznanie krytyki. Jeden z recenzentów pisał: „Ekranowe role Ryszardy Hanin mają w sobie coś z paradoksu. Po jednej stronie bogaty, imponujący warsztat aktorski i bogata, fascynująca osobowość, po drugiej – niemal z reguły łatwy stereotyp. Idąc tym tropem, moglibyśmy się przyjrzeć z bliska niejednej słabości naszego kina. Aktorka tej miary miłosiernie tuszuje je swoim talentem” [Kołodyński 1975].

Za role filmowe (przeciwnie do teatralnych) Ryszarda Hanin była wielokrotnie nagradzana: za Drzwi w murze otrzymała Złotą Kamerę, Złote Grono i Srebrną Muszlę w San Sebastian (wszystkie w 1974), za Zofię Złote Grono (1977) i Nagrodę Dziennikarzy na FFP (1976, mimo że film został odrzucony przez komisję kwalifikacyjną), a za rolę Kulgawcowej w Jeszcze tylko ten las – Złote Lwy (1991).

Od 1950 aż do śmierci Hanin była pedagogiem warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza, w której przeszła wszystkie szczeble uczelnianej kariery, od asystentury u Jana Kreczmara po stanowisko profesora zwyczajnego. Wśród prowadzonych przez nią przedmiotów były elementarne zadania aktorskie, opracowanie scen dialogowych, praca nad rolą, mówienie wierszem, mówienie prozą.

Bibliografia

• Borowy Wacław, Czarująca „Burza”, „Tygodnik Powszechny” 1947 nr 126;
• Braun Kazimierz, Szkice o ludziach teatru, Semper, Warszawa 1996;
• Kłosowicz Jan, Opera na czworakach, „Literatura” 1972 nr 8 [wersja cyfrowa];
• Kołodyński Andrzej, Ryszarda Hanin, „Film” 1975 nr 17;
• Krasiński Edward, Teatr Polski w Warszawie 1939–2002, Teatr Polski, Warszawa 2002;
• Lubelski Tadeusz, Historia kina polskiego, wyd. 2, Universitas, Kraków 2015;
• Majcherek Janusz, Końcówka, „Teatr” 1991 nr 11;
• Pasternak Leon, W marszu i na biwaku, MON, Warszawa 1958;
• Raszewska Magdalena, Ryszarda Hanin. Historia nieoczywista, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2016;
• Sieradzki Jacek, Łomnicki i inni „Polityka” 1988 nr 38 [fragment w wersji cyfrowej];
• Winnicka Bożena, Ja, Łomnicki, „Życie Literackie” 1988 nr 41 [wersja cyfrowa].

Archiwalia

• Zbiory Ryszardy Hanin.
• Pracownia Historii Szkolnictwa Teatralnego, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza.

Magdalena Raszewska (2017)

Biogram w SBTP

HANIN Ryszarda, właściwie Szarlotta Hahn, zamężna Pasternak (30 sierpnia 1919 Lwów – 1 stycznia 1994 Świder koło Warszawy),

aktorka. 

Była córką Ozjasza Hahna, urzędnika kolejowego i kupca, i Loli z domu Deresiewicz; żoną poety i satyryka Leona Pasternaka (ślub 7 kwietnia 1940 we Lwowie, rozwód w 1968), później, przez wiele lat była związana z aktorem Janem Matyjaszkiewiczem (1929–2015). Uczyła się we Lwowie w Gimnazjum Żeńskim Olgi Filippi-Żychowiczowej (maturę zdała w 1935), uczęszczała na lekcje tańca, śpiewu, gry na fortepianie. Występowała w szkolnych przedstawieniach, między innymi w głównej roli Katarzyny (Matura). W 1935 zaczęła studiować filologię romańską na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, ale w 1937 wyjechała do Paryża, gdzie zapisała się na Sorbonę, jednak pojawiała się tam rzadko, bo uczęszczała na zajęcia do studia aktorskiego Charlesa Dullina przy Théâtre Atelier. W sierpniu 1939 przyjechała na wakacje do Lwowa i tu zastał ją wybuch wojny.

W czasie sowieckiej okupacji miasta pracowała w Domu Sierot jako wychowawczyni. We Lwowie obracała się w środowisku lewicowych literatów, wśród których był jej mąż i z nim 23 stycznia 1940 była na wieczorze w Klubie Inteligencji, kiedy po prowokacji, w nocy z 23 na 24 zatrzymano grupę poetów. W czerwcu 1941 na apel Państwowego Polskiego Teatru Dramatycznego zgłosiła się jako statystka do Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali i wzięła udział w kilku przedstawieniach. 

Po wkroczeniu Niemców do Lwowa ewakuowała się z mężem i grupą literatów najpierw do Kijowa, potem do Ufy, skąd w 1941 przyjechała do Moskwy, gdzie była spikerką rozgłośni radiowej Związku Patriotów Polskich, a następnie w Saratowie. W maju 1943 wstąpiła do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, przy której 1 czerwca tego roku powstał Teatrzyk Żołnierza pod kierownictwem Leona Pasternaka; występowała we wszystkich jego programach. W zespole tym pozostała także po przekształceniu go w sierpniu tego samego roku w Teatr Żołnierza 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na terenie ZSRR i objęciu dyrekcji przez Władysława Krasnowieckiego (Pasternak został kierownikiem literackim). Z teatrem tym, wędrującym za linią frontu, od marca 1944 pod nazwą Teatr I Armii Polskiej, dotarła na wyzwolone spod okupacji niemieckiej i zajęte przez Armię Czerwoną ziemie polskie. W dniu 5 lipca 1944, w siedzibie dawnego Teatru Wołyńskiego w Łucku, zagrała Anielę (Śluby panieńskie), a gdy teatr dotarł do Lublina, 1 sierpnia powtórzyła tę rolę na scenie Teatru Miejskiego. Po utworzeniu 28 października 1944 Teatru Wojska Polskiego pozostała jego aktorką do końca sezonu 1948/49. Występowała z nim w Krakowie i Katowicach, a od marca 1945 w Łodzi. W marcu 1945 zdała eksternistyczny egzamin aktorski. 

Jej pierwszą rolą była Panna Młoda w Weselu (premiera 29 listopada 1944 w Lublinie i 22 marca 1945 w Łodzi). Potem zagrała role w wielkich inscenizacjach Leona Schillera: Aktorkę (w prologu dopisanym do Cudu mniemanego, czyli Krakowiaków i Górali, 1946), Melibeę (Celestyna, 1947), Ariela (Burza; rola nagrodzona na Konkursie Szekspirowskim w 1947), Nastkę (Na dnie, 1949; rolę tę powtórzyła w tym samym roku w Teatrze Polskim w Warszawie). W 1949, z Schillerem i częścią zespołu, wyjechała do Warszawy i odtąd występowała stale na scenach stołecznych. Od sezonu 1949/50 do października 1954 grała w Teatrze Polskim pod dyrekcją Schillera, w październiku 1954 przeszła do Teatru Domu Wojska Polskiego i do końca sezonu 1956/57 była aktorką tej sceny (od 1957 Teatr Dramatyczny). W sezonach 1957/58–1962/63 należała ponownie do zespołu Teatru Polskiego, a od sezonu 1963/64 do końca życia była w Teatrze Dramatycznym.

W Teatrze Polskim wystąpiła m.in. jako Marytie (Pieją koguty), Janina (Grzech), Anna (Trzeba było iskry) – 1951; Sonia (Wujaszek Wania, 1953); Angustias (Dom Bernardy Alby), Masza (Mewa) – 1959; Nike spod Cheronei (Noc listopadowa), Lorna (Kogut zawinił) – 1960; Amelia (Tak jest, jak się państwu zdaje, 1961). W Teatrze Dramatycznym zagrała takie role, jak Ola (Rok 1944, 1954); Marysia (Wesele, 1954); Kobieta-Komisarz (Tragedia optymistyczna, 1955); Pani Frank (Pamiętnik Anny Frank, 1957); Maria Lwowna (Letnicy), Matka (Czerwone róże dla mnie) – 1964; Miss Furnivall (Czarna komedia, 1969); Matka (Iskrą tylko), Meg (Zakładnik) – 1971; Pelasia (Na czworakach, 1972; nagroda na XIII Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu); Katarzyna-Matka-Królowa (Ślub, 1974); Thelma (Mamo, dobranoc, 1985); zagrała też epizodyczną rolę Kobiety (Ja, Feuerbach, 1988), u boku Tadeusza Łomnickiego, który spektakl reżyserował.

Występowała gościnnie na innych scenach warszawskich; w Teatrze Współczesnym w roli Larysy (Irkucka historia, 1967), Maryi (Po górach, po chmurach, 1969); w Teatrze Ateneum w roli Catherine (Korsarz, 1976); w Teatrze na Woli jako Matrosziłowa (Protokół pewnego zebrania, 1976); w dwóch spektaklach w reżyserii Jana Kulczyńskiego, w których wszystkie role grały kobiety: na scenie w Starej Prochowni w Wieczorze Trzech Króli jako Malwolio (1976), a w Teatrze Dramatycznym Sganarel w Don Juanie Moliera (1986). W latach 80. współpracowała ze Sceną Prezentacje, gdzie zagrała: Matkę (Ballada o Januszku, 1980), Służącą Mary (Łysa śpiewaczka, 1982), Markizę (Biesiada u hrabiny Kotłubaj, 1985), Służącą (Lekcja, 1987). Grała też w: Teatrze im. Mickiewicza w Częstochowie, np. Feniksanę (Wędka Feniksany, 1956), Lidię Wasiliewną (Staromodna komedia, 1977); Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu Małgorzatę (Dama kameliowa, 1956), Bałtyckim Teatrze Dramatycznym w Koszalinie Winnie (Radosne dni, 1965; nagroda na II Ogólnopolskim Przeglądzie Teatrów Małych Form w Szczecinie, 1967).

W 1962 w Teatrze Ziemi Mazowieckiej w Warszawie reżyserowała Grzech. W 1966 otrzymała uprawnienia reżysera dramatu, reżyserowała spektakle dyplomowe studentów Wydziału Aktorskiego warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Przygotowała dwa monodramy, których premiery odbyły się w Starej Prochowni: Róża jest różą, jest różą, jest różą... (1983) i Przyjechała Żydówka (1989). Występowała z nimi w wielu miastach Polski, między innymi na Spotkaniach Teatru Jednego Aktora we Wrocławiu – w 1984 w Róży, a w 1990 w Przyjechała Żydówka; na obu spotkaniach otrzymała nagrody.

Występowała w spektaklach Teatru TV od 1957 i otrzymała wiele nagród za stworzone tam kreacje. Zagrała między innymi: tytułową rolę Amy Foster, Przełożoną (Archipelag ludzi odzyskanych), Nauczycielkę (Mistrz), tytułową rolę w Matce Brechta według Gorkiego, Matkę (Niespodzianka), Panią Gibbs (Nasze miasto), Helenę (Całe życie Sabiny), Charlottę (Wiśniowy sad), tytułową rolę w Matce Čapka, Beatrice (Księżycowe nagietki), Katarzynę (Kartoflany król), Matkę (Wdowy), Panią Rollison (Dziady), Enonę (Fedra), Julię (Król umiera, czyli Ceremonie).

W 1987 obchodziła jubileusz 40-lecia pracy artystycznej. Miała też wybitne osiągnięcia w filmie; od 1962 zagrała w ponad 60. filmach telewizyjnych i kinowych; spośród nich warto wymienić takie, jak: Drzwi w murze (Matka Krystyny; nagroda na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie w 1974), Noce i dnie (Żarnecka, gospodyni Niechciców), Zofia (rola tytułowa), Ryś (Hela, gospodyni), Seksmisja (doktor Jadwiga Yanda), Kobieta z prowincji (matka Andzi).

W 1975 wystąpiła w telewizyjnym filmie dokumentalnym Kazimierza Konrada Teatr tamtych lat. W 1991 zagrała rolę Kulgawcowej w filmie Jeszcze tylko ten las; otrzymała za nią Złote Lwy Gdańskie na XVI Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, a także nagrodę Przewodniczącego Kinematografii. W 1990 powstał film dokumentalny pod tytułem Ryszarda Hanin (w reżyserii Krystyny Mierzwińskiej).

Była laureatką nagród: Ministra Kultury i Sztuki II st. (1967) i I st. za całokształt twórczości (1975 i 1981), Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze TV (1972) oraz Złotego Wawrzynu Grzymały, przyznawanego przez Bydgoskie Towarzystwo Teatralne (1993).

Przez wiele lat wykładała grę aktorską na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, w 1951–1955 była asystentką Jana Kreczmara, a od 1955 do końca życia samodzielnym wykładowcą, w 1966–1969 prodziekanem Wydziału Aktorskiego; w 1977 otrzymała tytuł profesora zwyczajnego. Cieszyła się uznaniem, szacunkiem i dużą sympatią środowiska. Była fundatorką stypendiów dla dzieci (w 1975 otrzymała odznakę Towarzystwa Przyjaciół Dzieci) oraz funduszu zdrowotnego dla studentów.

Drobna, o niepozornej urodzie, jasnych włosach i niebieskich oczach, głosie niezbyt silnym, ale o charakterystycznej, rozpoznawalnej barwie, była jedną z najciekawszych osobowości polskiego teatru. Wyróżniała się znakomitym warsztatem aktorskim, który rozwijała i ciągle doskonaliła. Pierwsze lekcje otrzymała od Schillera, kiedy zagrała w jego przedstawieniach, a jedna z ról, Ariel (Burza), zwróciła uwagę krytyki. W latach 40. i 50. obsadzana w rolach kobiet z ludu, chłopek, robotnic, w dominującej na scenach realistycznej dramaturgii, potrafiła swoje bohaterki uczynić żywymi, interesującymi. Urzekała bezpośredniością i wiarygodnością aktorstwa. Uważano ją za specjalistkę od ról w sztukach rosyjskich (Stanisław Marczak-Oborski: „wybijała się w repertuarze rosyjskim i radzieckim”). Jedną z pierwszych jej warszawskich ról, która poruszyła krytyków, była Nastka (Na dnie), uznana za najbardziej interesującą postać przedstawienia:

narzucała widowni swoją prawdę, zaciekawiała

i niepokoiła 

(Adm Ważyk).

Później była zakochaną rewolucjonistką, Kobietą-Komisarzem w Tragedii optymistycznej, a w klasyce zachwyciła jako Sonia (Wujaszek Wania), Masza (Mewa), Maria (Letnicy), potem Larysa (Irkucka historia), Lidia Wasiliewna (Staromodna komedia). O roli w Letnikach pisał Jacek Frühling:

gra subtelnie, pięknie, jakby zwierzając się przed widownią ze swych uczuć, którym jednak nie daje wyrazu w obawie przed śmiesznością.

Larysę, zakochaną starą pannę, zagrała z humorem, ale nie farsowo, nie przerysowała komicznych cech tej postaci, czyniąc ją bardzo ludzką, prawdziwą, a w scenie zalotnego tańca zbierała oklaski publiczności. Jako Lidia Wasiliewna była zabawna i wzruszająca, przechodziła w grze od tonów lekkich, komediowych do poważniejszych, chwilami dramatycznych.

Role kobiet dojrzałych, życiowo mądrych, doświadczonych przeciwnościami losu, jak: Pani Frank (Pamiętnik Anny Frank), Pani Brendan (Czerwone róże dla mnie), Matka (Ballada o Januszku) czy role matek w spektaklach Teatru TV, stały się wkrótce jej specjalnością. Rozumiała je i lubiła, toteż często obdarzała wieloma dodatnimi cechami charakteru. Odmienną postacią była Pelagia (Na czworakach), w której wyszła

poza ów rodzaj postaci życzliwych światu i pełnych słodyczy,

objawiając nawet okrucieństwo (Marta Fik). Na początku dobroduszna, serdeczna, potem przeistaczała się w bezwzględną pogromczynię z biczem w ręku. Była przy tym

komicznie dwoista w stylu mowy i funkcjach działania: prosta służąca i intelektualistka 

(Zofia Jasińska).

Jednym z elementów tej misternie skomponowanej roli była groteska, nowy środek wyrazu w grze Hanin, z powodzeniem stosowany przez aktorkę, także w sztukach Gombrowicza i Ioneski. Błyszczała w nich humorem i inteligencją. August Grodzicki podziwiał jej kunszt w roli Matki w Ślubie i podkreślał:

od dłuższego czasu obsadzana stale w rolach starych matek nie poddaje się seryjnemu powielaniu i w każdej roli umie pokazać nowe, wielorakie treści.

Nowych wyzwań nie obawiała się do końca swej kariery; podejmowała się niewielkich, ale znaczących i ciekawych ról, np. w pięciominutowym epizodzie w Ja, Feuerbach czy, także w Teatrze Dramatycznym, w przedstawieniach młodych reżyserów, w których zagrała: Ciocię Leonię (Ach, Combray, 1991), Niobe, Baucis, Narratora (Metamorfozy, 1991), Babcię (Woyzeck, 1992).

W 1965 Zbigniew Raszewski zaliczył Hanin do „najciekawszych indywidualności aktorskich” i pisał:

aktorka zachwycającej prostoty, jednocześnie imponująca sprawnością i poziomem rzemiosła, z widocznym zamiłowaniem do dobrej, solidnej roboty. Mamy dziś dobrą dziesiątkę aktorek, które reprezentują najwyższą klasę rzemiosła, a pani Hanin zajmuje pomiędzy nimi własne, odrębne miejsce.

Tabl. 12.

Bibliografia

Almanach 1993/94; K. Braun: Szkice o ludziach teatru. Warszawa 1996; Csató: Interpretacje; Fik: 35 sezonów (il.); Ryszarda Hanin 1919–1994. Red. i oprac. B. Lasocka, M. Raszewska. Druk bibliofilski. Akademia Teatr. Warszawa 1999 (il.); Hist. filmu t. 5, 6; Kaszyński: Teatr łódz.; J. Korzeniowska: Melpomena walcząca, Warszawa 1977 (il.); Krasiński: T. Polski 1939–2002 (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny (il.); Marczak-Oborski: Teatr 1918–65 (cyt.; il.); Mrozińska: Karabin i maska (il.); Mrozińska: Trzy sezony (il.); Piekarski: Mars i Melpomena (il.); M. Raszewska: Ryszarda Hanin. Historia nieoczywista. Warszawa 2017 (il.); T. Dramatyczny w Warszawie (il.); Warsz. szkoła teatr, (il.); Waszkiel: Dzieje; Dialog 1972 nr 7 (M. Fik); Ekran 1970 nr 15 (il.), 1974 nr 45 (il.); Gaz. Wyb. 1994 nr 1 (Z. Kucówna; il); Kultura 1949 nr 38 (A. Ważyk); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 348–362 (il.), 1965 z. 3–4 s. 279 (Z. Raszewski), 1968 z. 4 s. 581, 584, 596, 597, 599 (il.), 1991 z. 2 s. 324–327, 1997 z. 1–4 s. 229–234, 398; Teatr 1964 nr 8 (J. Frühling), 1977 nr 8 (M. Raszewska; il.); Tyg. Powsz. 1972 nr 17 (Z. Jasińska); Życie Warsz. 1974 nr 84 (A. Grodzicki), 1994 nr 3 (il.); Akta (fot.), ZASP; Arch. H., Pracownia Historii Szkolnictwa Teatr., Akademia Teatr. Warszawa; Materiały R. Hanin (sygn. III–464), Arch. PAN Warszawa; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

A. Stopka: Portret, karyk., rys., tusz, papier, tektura, po 1950 – MTWarszawa; E. Głowacki: Portret, karyk., rys., tusz oraz I. Kulczyńska: Portret, karyk., rys., repr. fot. – MK Warszawa; K. Ferster: Portret, karyk., rys., repr. Ekran 1953 nr 10; S. Ibis-Gratkowski: Portret, karyk., rys., repr. Karuzela 1984 nr 20; E. Kostienko: Dwa portrety, karyk., rys. – Arch. PAN (Materiały R. Hanin) Warszawa; E. Mańczak: Portret, karyk., rys., 1974, repr. W. Filler, R.M. Groński, J. Wittlin: Dykcyonarz teatralny, Warszawa 1978; T. Rynkiewicz: Portret, karyk., rys., repr. RTV 1974 nr 49 i portret, karyk., rys., repr. Dz. Łódź. 1975 nr 67; W. Kiełczyński: H. jako Malvolio (Wieczór Trzech Króli), karyk., rys., repr. Filipinka 1978 nr 16; Fot. – Akademia Teatr. Warszawa, Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.