Osoby

JASZCZOŁT Helena, z domu Wołodźko, pseudonim Jaworska, zamężna Sulima-Jaszczołt (1 stycznia 1892 Mińsk Litewski – 19 września 1982 Warszawa),

aktorka. 

Była córką Antoniego Wołodźki i Natalii z Gubarewskich; żoną aktora Jerzego Sulimy-Jaszczołta (zob. t. 1; ślub 5 lipca 1926). Rok urodzenia według akt Archiwum Urzędu Stanu Cywilnego w Warszawie; sama podawała różne lata, np. 1896, 1900. Początki jej działalności związane były z Warszawą: w 1909 i 1910, jako Wołodźkówna, występowała w Teatrze Nowości w epizodycznych rolach, np. jako Mi-ni (Gejsza), Clo-clo (Wesoła wdówka), a w 1910 w teatrze w ogrodzie Bagatela w Kaprysie mężateczki. W listopadzie 1912 brała udział w popisie szkoły śpiewu Marii Sobolewskiej, a w sezonie 1915/16 należała do chóru warszawskiego Teatru Nowości; używała wówczas nazwiska Jaworska (aż do wyjścia za mąż). Według własnej relacji, ukończyła szkołę średnią i uczyła się aktorstwa na prywatnych lekcjach. 

W 1918–19 występowała w operetkach w Teatrze Polskim w Poznaniu, np. jako Stasia (Księżniczka czardasza), Iwona (Gri-gri), a w maju i czerwcu 1919 także w teatrze w Dolinie Szwajcarskiej w Warszawie. W 1921–23 grała w warszawskim Teatrze Nowym, np. Elly (Dziewczę z Holandii), Tilly (Blondynka), dublowała też Walerię Dobosz-Markowską w roli Elzy (Japonka). Według „Przeglądu Teatralnego i Kinematograficznego” jako Rózia w operetce Hallali, gdzie występowała obok Wincentego Rapackiego (syna),

oboje mieli humor rubaszny, dali typy wiernie podpatrzone

i sympatyczne,

a w operetce Autoflirt

dowiodła, że jest dobrą siłą wodewilową i w prozie i w tańcu.

Ludwik Sempoliński wspominał ją jako „bardzo fertyczną wodewilistkę”. W sezonie 1923/24 występowała w Teatrze Miejskim w Lublinie, np. w operetce Niech to diabli wezmą, w 1924/25 w Teatrze Nowości w Warszawie, np. w Córce za 1000 franków, a w 1925/26 w Wilnie, była zaangażowana przez Sempolińskiego do tytułowej roli w Marietcie. Od 1927 zaczęła używać na scenie także nazwiska Sulima, np. w Teatrze Popularnym w Bydgoszczy, gdzie wystąpiła w operetce Targ na dziewczęta (z teatrem tym była też w Gdańsku). W sezonie 1927/28 grała w Teatrze Miejskim w Grudziądzu oraz w warszawskim Teatrze Nowości w operetce Nitouche, w 1928/29 znowu w Grudziądzu i w zespołach objazdowych (np. w 1929 pod kierownictwem Henryka Czarneckiego w Płocku), a w 1929/30 w Operetce Lucyny Messal w Warszawie i w programach kabaretowych w kinie „Pan”. 

Występowała również w warszawskich teatrach rewiowych Kometa (1931) i Morskie Oko (1932), a potem z Teatrem Narodowym z Poznania w Gdańsku (luty 1934) i w warszawskim teatrze Rozmaitości przy ul. Chłodnej (1936–37) oraz w rewiowym zespole objazdowym Dawida Celmajstra. W okresie międzywojennym grała na scenach (np. w Wilnie) także druga Helena Jaworska, dlatego nie jest pewne, czy wszystkie wiadomości przypisano właściwej osobie. 

Lata II wojny świat, przeżyła w Warszawie. Po wojnie używała na scenie nazwiska Jaszczołt. W sezonie 1945/46 grała w Teatrze Nowym w Poznaniu, np. Salome (Judasz z Kariothu), Mary (Szesnastolatka), Agrypinę (Kokosowy interes), w 1946/47–1947/48 w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Warszawie, m.in. Tytusową Dudgeon (Uczeń diabła), Panią Higgins (Pigmalion), Franciszkę (Żabusia). Od 1949, do przejścia na emeryturę w 1964, występowała w epizodach w warszawskim Teatrze Narodowym, np. jako: Walentowa (Karykatury), Przekupka (Człowiek z karabinem), Hester (Niewiele brakowało), Wieśniaczka (Książę Homburg). 

Bibliografia

Almanach 1982/83 (tu błędny rok urodzenia); Boy: Pisma t. 22; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Czachowska: Zapolska; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 120; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Krasiński: Warsz. sceny; Kruk: T. w Lublinie 1918–39; Łoza: Czy wiesz (tu biogram męża i data ślubu); Sempoliński: Wielcy artyści; T. Narodowy w Warszawie; Wieniec jubileuszowy Rychłowskiego s. 31; Z dziejów teatru w Grudziądzu; Krak. Prz. Teatr 1920 nr 7, 35: Kur. Warsz. 1910 nr 162, 1919 nr 133, 1921 nr 204, 336, 1922 nr 352, 1925 nr 259, 1927 nr 133, 324, 1929 nr 254, 280, 322, 1932 nr 65, 1937 nr 28; Pam. Teatr. 1980 z. 3–4 s. 461; Program i Krytyka 1909 nr 54, 71; Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 21, 26/27; Scena i Szt. 1910 nr 25, 1912 nr 50; Scena Pol. 1929 z. 5; Teatr i Kino 1922 nr 5–8, 12; Afisze, IS PAN, MTWarszawa, Uniw. w Poznaniu; Akta (fot.), ZASP; Garlicka: Życie teatr. przedmieść; Programy, IS PAN (m.in. „Japonka”, T. Nowy Warszawa, sez. 1921/22; il.); Akt zgonu nr VI/2254/82, Arch. USC Warszawa; Spis ZASP 1923, 1939, 1949; Almanach 1944–59.

Ikonografia

Fot. – NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Helena Jaszczołt, także Sulima-Jaszczołt, z domu Wołodźko, pseud. Jaworska (1 I 1896 Mińsk Litewski - 19 IX 1982 Warszawa), aktorka, śpiewaczka. Po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie (1918) uczyła się gry scen. na prywatnych lekcjach. Wkrótce rozpoczęła występy na scenach warsz. (pod nazw. Jaworska), m. in. w lecie 1919 w t. w Dolinie Szwajcarskiej, w l. 1921-23 w T. Nowym (np. Elly w "Dziewczę z Holandii" Kalmana, Tilly w "Blondynce" Gilberta), w sez. 1923/24 w T. Polskim w Wilnie (np. Archanioł w "Dziadach" Mickiewicza, Janka w "Dziewiczym wieczorze" Zapolskiej, Anna Jagiellonka w "Złotych więzach" Rydla), w sez. 1924/25 w T. Nowości w Poznaniu, następnie od lutego 1925 w Operetce Wileńskiej (np. w tytułowej roli "Marietty" Kolio), w sez. 1925/26 w T. im. Fredry w Warszawie, 1926/ 27 w T. Polskim w Katowicach (np. Kasia w "Gorącej krwi" Fijałkowskiego, Zuzia w "Damach i huzarach" Fredry), w lecie 1927 z zespołem T. Popularnego z Bydgoszczy występowała w Gdańsku, w sez. 1927/28 początkowo w T. Nowości w Warszawie, od listopada w T. Miejskim w Grudziądzu, w sez. 1928/29 w Lublinie, w maju 1929 z zespołem operetkowym H. Czarneckiego w Płocku, jesienią 1929 w Operetce Lucyny Messal w Warszawie, a następnie jeszcze w sez. 1929/30 w Grudziądzu, ponadto w 1930 w programach kabaretowych kina "Pan" przy Nowym Świecie w Warszawie. W l. trzydziestych występowała głównie w t. warsz., m. in. Kometa, objazdowy T. Rewii Dawida Celmajstra, w sez. 1938/39 w T. na Pohulance w Wilnie. Po II wojnie świat, grała (pod nazw. Jaszczołt) w T. Nowym w Poznaniu (1945/46), następnie w Warszawie: w Miejskich T. Dramatycznych (1946-48), głównie na scenie Rozmaitości (np. Tytusowa Dudgeon w "Uczniu diabła" Shawa, Franciszka w "Żabusi" Zapolskiej), od 1949 w T. Narodowym i okresowo na scenie T. Współczesnego (1955-57). W 1964 przeszła na emeryturę. Poza wymienionymi rolami po wojnie grała m. in. Zgrzeblarkę ("Odezwa na murze" Świerszczyńskiej), Służącą ("Karykatury" Kisielewskiego), Przekupką ("Człowiek z karabinem" Pogodina), Hester ("Niewiele brakowało" Wildera), Wieśniaczką ("Książa Hamburg" Kleista). Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1982/83. Tom XXIV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.