Osoby

GRONOWSKI Tadeusz Lucjan (5 października 1894 Warszawa – 2 lutego 1990 Warszawa),

scenograf. 

Był synem Leopolda Gronowskiego, właściciela kwiaciarni przy ul. Nowy Świat w Warszawie, i Tekli z Kozłowskich; jego pierwszą żoną była Madelaine Planchon (ślub 5 maja 1929), drugą Maria Wlastymila Erhardt z domu Szmir, tłumaczka (ślub 29 maja 1962 w Warszawie). Ukończył Gimnazjum Emiliana Konopczyńskiego w Warszawie, w 1915–25 studiował architekturę na Politechnice Warszawskiej. Naukę dwukrotnie przerywały mu wojny: walczył na froncie w 1918 i jako ochotnik w 1920. W 1926–27 kontynuował studia w École Superieur de Beaux Arts w Paryżu. 

Był jednym z najbardziej popularnych artystów-plastyków 20-lecia międzywojennego. Zajmował się przede wszystkim grafiką użytkową, a największy rozgłos i sławę przyniosły mu projekty plakatów. Nazywano go „ojcem polskiego plakatu nowoczesnego”, a jego prace były wzorem przedwojennej awangardowej reklamy. Projektował też ilustracje i okładki do książek, płyt, czasopism, np. „Teatr i Życie Wytworne”, „Arkady”, „Radio”, związany ze środowiskiem literackim Warszawy był autorem okładki pierwszego numeru „Skamandra”, a następnie wielu jego kolejnych zeszytów, był redaktorem artystycznym „Pani” i „Grafiki”. Współpracował z wydawnictwami, m.in.: „Rojem”, „Biblioteką Groszową”, „Naszą Księgarnią”. W 1925 na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Współczesnego w Paryżu otrzymał Grand Prix za plakat reklamujący IV Targi Wschodnie we Lwowie; był też w sekcji teatralnej komitetu przygotowującego tę wystawę (obok Wincentego Drabika, Karola Frycza i Leona Schillera). W 1929 wygrał konkurs na znak firmowy Polskich Linii Lotniczych LOT, w tym samym roku otrzymał Złoty Medal za plakat na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu. W 1931 w Paryżu brał udział w Międzynarodowej Wystawie Teatralnej, a w 1937 w Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Życiu Współczesnym. W konkursie ogłoszonym w Polsce, otrzymał nagrodę za plakat reklamujący występy Polskiego Baletu Reprezentacyjnego. 

Ważną dziedziną jego twórczości przedwojennej była scenografia teatralna. Zapraszany do współpracy m.in. przez Arnolda Szyfmana, Juliusza Osterwę, Leona Schillera, projektował scenografię i kostiumy w teatrach warszawskich, w Teatrze Polskim: Zuzanna (z J. Ogórkiewiczem, 1916), Od poranka do północy (1924), Wieża Babel (1927); w Teatrze Małym: Knock, czyli Tryumf medycyny (1924); w Teatrze Reduta: Nowy Don Kiszot, czyli Sto szaleństw (1923); w Teatrze im. Bogusławskiego: Słomkowy kapelusz (1925); w Teatrze Rybałt Stanisławy Wysockiej: Balladyna (1925), także w 1927 w Teatrze Miejskim w Lublinie (w reżyserii Wysockiej). Współpracował też jako scenograf z teatrami muzycznymi, rewiowymi i kabaretami, np. w Teatrze Nowości: Kuzynek z Honolulu (z Władysławem Porankiewiczem, 1921), Noc w Paryżu (1922), Hrabina Marica (projektował kostiumy, a Józef Galewski dekoracje, 1924); w teatrze Szkarłatna Maska wiele jednoaktówek oraz Idiota (1925), w teatrze Morskie Oko kilka rewii (1932, część wspólnie z Józefem Galewskim); w Teatrze Rozmaitości kilka jednoaktówek i monodram Głos człowieczy (1933, zaprojektował też urządzenie sali); w teatrze Stara Banda i teatrze Cyganeria opracował dekoracje do rewii (1933, 1934). Projektował kostiumy dla gwiazd kabaretu, m.in.: Miry Zimińskiej, Toli Mankiewiczówny, Lody Halamy, Stefanii Górskiej. 

Poza Warszawą był autorem scenografii do Nowego Don Kiszota w Teatrze Reduta w Wilnie (1925) i do Balladyny w Teatrze Zjednoczonych Związku Artystów Scen Polskich w Kaliszu (1926), a także do widowiska Kulig (w inscenizacji Schillera) w 1929 w Poznaniu, z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej. 

Wybuch II wojny światowej zastał go w Polsce; podczas ewakuacji z Warszawy we wrześniu 1939 zginęła jego żona, a on sam został ciężko ranny. Wkrótce jednak wrócił do Warszawy i tu przeżył okupację niemiecką; w czasie rekonwalescencji pracował m.in. nad ilustracjami do Pana Tadeusza, później zajął się ilustrowaniem wydawnictw podziemnych, projektował np. okładkę do antologii poezji Słowo o prawdzie. Po wojnie zajmował się scenografią już tylko sporadycznie, np. w Warszawie w 1946 w Teatrze Polskim opracował plastycznie spektakl Majątek albo imię, w 1948 w Teatrze Nowym Słomkowy kapelusz, w 1953 w Teatrze Powszechnym Świerszcz za kominem i w 1955 w Teatrze Objazdowym dla Dzieci O Janku, co psom szył buty. 

W okresie międzywojennym był scenografem cenionym przez reżyserów, z którymi współpracował, wśród krytyków niektóre proponowane przez niego dekoracje wzbudzały kontrowersje. Wprowadzał na scenę nowe, nienaturalistyczne ujęcia, operował uproszczonymi, kubistycznymi i ekspresjonistycznymi elementami dekoracji. W Teatrze Polskim uwagę zwróciła dekoracja do sztuki Od poranka do północy, w której deformował rzeczywistość, podkreślając jej teatralność (komponował przestrzeń sceniczną m.in. za pomocą nierównych bocznych draperii i namalowanych ukośnych linii); według Jana Lorentowicza

ta pierwsza większa próba dekoracji ekspresjonistycznej wypadła bardzo ciekawie i szczęśliwie 

a Gronowski

wykazał wielką pomysłowość motywów, zmysł twórczy

w doborze barw.

Znakomite zastosowanie (według Boya i Karola Irzykowskiego) znalazły dekoracje Gronowskiego w Szkarłatnej Masce, np. w Idiocie, bo „redukując wnętrze do ścian płótna i paru mebli”, eksponowały postaci, rzucały „pełne światło na ich życie duchowe” (Irzykowski). Takie uproszczone dekoracje bywały też funkcjonalne, np. jako przenośne, w wędrownym Teatrze Rybałt Stanisławy Wysockiej. 

Najciekawszą oprawę plastyczną zaprojektował do dwóch spektakli w reżyserii Schillera: w Słomkowym kapeluszu zastosował scenografię persyflażową – wszystkie meble, które miały być wystrojem wnętrz, namalował na kulisach dekoracji, żartując w ten sposób m.in. z dawnych konwencji teatralnych, był to wówczas zabieg odważny; dekoracja Wieży Babel opierała się na zasadach „kubizmu ekspresjonistycznego”. Scena zabudowana była wielkimi, masywnymi maszynami i innymi elementami fabrycznymi w kolorach szaro-czarno-czerwonych, wśród których poruszały się grupy robotników „w ruchu zmechanizowanym”. Niesamowitą atmosferę potęgowały światła zapalających się rytmicznie reflektorów. Ta scenografia była na tyle nowatorska (Irzykowski nazywał ją „cudactwem futurystycznym”) i ciekawa, że jej fotografie można spotkać w wielu polskich i zagranicznych publikacjach.  

Był artystą czynnym do końca życia; projektował plakaty, okładki, ilustracje do książek, do czasopism (m in. do „Teatru”, „Ruchu Muzycznego”), kontynuował sztukę plakatu i reklamy, z czasem coraz częściej malował. Brał udział w odbudowie i rekonstrukcji zniszczonych elementów dekoracyjnych w warszawskim Teatrze Polskim, był autorem projektu pierwszego powojennego sztandaru tego teatru (1946) oraz autorem projektów niektórych elementów wyposażenia wnętrz w odbudowanym i otwartym w 1965 Teatrze Wielkim w Warszawie, m.in. żyrandoli, kandelabrów, gobelinów i detali dekoracyjnych w głównym foyer oraz niektórych mebli w pomieszczeniach reprezentacyjnych. 

Jego prace wystawiano w kraju, m.in. kilkakrotnie w Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie, w Muzeum Plakatu w Wilanowie i za granicą. 

W 1954–57 i 1961–67 był prezesem Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1961 otrzymał Nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia, a w 1967 I stopnia. 

Bibliografia

Almanach 1989/90; Boy: Pisma t. 21–25; Filler: Operetka; Irzykowski: Pisma teatr.; Komorowska: Za kurtyną lat; Krasiński: Warsz. sceny; Krukowski: Warszawka; Lorentowicz: 20 lat (cyt.); Lorentowicz: T. Polski; Łoza: Czy wiesz; Mrozińska: T. wśród ruin; Pol. życie artyst., t. 2; Pronaszko; Sempoliński: Wielcy artyści; Simon: Repertuar, SAP warsz.; Stoch: Dzieje klasyki; Strzelecki: Kierunki; Strzelecki: Plastyka teatr.; A. Szabłowska: Tadeusz Gronowski. Sztuka plakatu i reklamy. Warszawa 2006 (il.); Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Szczublewski: T. Wielki; Szletyński: Siedem gawęd s. 14, 15, 117; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Wielka tragiczka; Wystawa paryska 1925, Warszawa 2007; Wystawa paryska 1937, Warszawa 2009; Kur. Warsz. 1925 nr 64; Pam. Teatr. 1991 z. 2 s. 239; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 23; Scena Pol. 1924 z. 2, 1925 z. 1, 2; Życie Warsz. 1990 nr 48, 53, 59; Akt ślubu nr I/891/1962 oraz zgonu nr I/406/1990, Arch. USC Warszawa; Galewski: Pamiętnik, mps s. 29–30; Zbiory G., MTWarszawa. 

Ikonografia

T. Czyżewski: Portret pt. „Rozmowa” (F. Kowarski i T. Gronowski), olej, płótno – MNWarszawa; Fot. – IS PAN.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Tadeusz Gronowski – „Michał Anioł Warszawy”. Sztuka plakatu i design lat 60., 70. i 80. , katalog wystawy, Kucharski&Olszewski, Warszawa 2016