Osoby

JASTRZĘBSKI Marian (6 września 1897 Kraków – 29 grudnia 1985 Kraków),

aktor, śpiewak.

Był synem Jana Jastrzębskiego i Kunegundy z domu Śliwa; mężem Janiny z Kosmowskich. Ukończył gimnazjum w Krakowie; w latach szkolnych statystował w Kościuszce pod Racławicami na scenie Teatru im. Słowackiego. Śpiewał w chórach i na jego głos zwrócił uwagę Ignacy Warmuth, u którego Jastrzębski, jako kilkunastoletni chłopiec, pobierał lekcje. W 1914 wstąpił do Legionów Polskich i przebył kampanię wojenną z Pierwszą Brygadą, był ranny pod Lubartowem. W 1919 został odkomenderowany do Teatru Polowego 1 Dywizji Wojska Polskiego (następnie Teatr Polowy 3 Armii Wojska Polskiego), w którym występował do 1921, m.in. na Wileńszczyźnie. Wrócił do Krakowa i w 1921–23 występował w objazdowym Teatrze Nowości pod kierownictwem Józefa Winiaszkiewicza, m.in. w Kaliszu, Łodzi, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Będzinie, Zawierciu, Brześciu nad Bugiem. W 1923 zdał egzamin aktorski Związku Artystów Scen Polskich. 

W sezonach 1923/24 i 1924/25 należał do zespołu Teatru Polskiego w Katowicach, z którym wyjeżdżał np. do Płocka. W sezonach 1925/26 i 1926/27 grał w Teatrze Miejskim w Sosnowcu. W 1927–39 był w zespole Teatru Polskiego w Katowicach i występował zarówno w przedstawieniach dramatycznych, jak i muzycznych (w tych ostatnich do 1932). W grudniu 1932 brał udział w przedstawieniach kabaretowych w Wesołym Teatrze w Warszawie. W marcu 1933, na Zjeździe Legionowym, z okazji imienin Marszałka Józefa Piłsudskiego, wziął udział w spektaklu Legon w niebie w Teatrze w Pomarańczarni w warszawskich Łazienkach. 

Na Śląsku cieszył się popularnością i sympatią publiczności, szczególnie w rolach komediowych; Marian Sobański wspominał:

Marianek Jastrzębski – bo tak go powszechnie nazywano – będzie miał wyraźną zasługę za budzenie i wyzwalanie uśmiechu wśród utrudzonej śląskiej braci górniczo-hutniczej. Na jego temat ukuto na Śląsku powiedzonko: «Dejcie nom sam tego pierona Jastrzębskiego».

Na scenie muzycznej wystąpił m.in. w Manewrach jesiennych (jako Wallerstein), Nocy w Wenecji, Targu na dziewczęta (jako Fryc), Księżniczce czardasza, Krysi leśniczance, Orłowie i jako Kwiatek, trefniś książęcy w operze Silesiana (1934). Wśród wielu jego ról dramatycznych warto wymienić takie, jak: Rafał Lagena (Dożywocie, 1928), Pagatowicz (Grube ryby), Kwik (Skalmierzanki) – 1930; Tartaglia (Turandot, 1931), Igiełka (Trójka hultajska, 1933), Ślaz (Lilla Weneda, 1934), Kasper (Gwałtu, co się dzieje!), Teofil (Muzyka na ulicy) – 1935; Szarucki (Majster i czeladnik), Piotr Kos (Podwójna buchalteria) – 1936; Kapelan (Damy i huzary, 1938), Bergamin (Romantyczni), Nikoluzos (Ojciec Nikoluzos) – 1939. Recenzenci chwalili większość z nich podkreślając, że „nigdy nie bywa jednakowy” (cytat za E. Nawrat). Duże uznanie zdobył za role w sztukach o tematyce śląskiej, np. Ślązaka Franciszka Sójki w wodewilu Pod gwiaździstą banderą (1931), czy Bulandry, jednego z zasypanych pod ziemią górników w Wierze według Gustawa Morcinka (1930). W roli Ojca (Niespodzianka, 1936) dał się poznać jako dobry aktor dramatyczny. Brał udział w audycjach radiowych Stanisława Ligonia „Przy żeleźniaku” (potem pod tytułem „U Karlika gra muzyka”), z którymi wyjeżdżał na występy do osad górniczych na Górnym Śląsku oraz na Opolszczyznę. 

Po wybuchu II wojny światowej przyjechał do Krakowa, gdzie w czasie okupacji niemieckiej pracował jako magazynier i palacz w fabryce. W 1942 w Starym Teatrze reżyserował jawne spektakle komedii: Rozkoszna dziewczyna i Mecenas Bolbec i jego mąż, za co został przez powojenną Komisję Weryfikacyjną Związku Artystów Scen Polskich ukarany. 

Po wojnie wrócił do teatru w Katowicach. Po raz pierwszy wystąpił 2 kwietnia 1945 w roli Dyndalskicgo (Zemsta), a potem grał tu znakomite role komediowe: Pigwę (Sen nocy letniej), Hipolita (Moja siostra i ja), Arnolfa (Szkoła żon), Probierczyka (Jak wam się podoba). W sezonie 1948/49 występował gościnnie w roli Gzymsika (Romans z wodewilu) w Starym Teatrze w Krakowie, a w 1949 przeniósł się do Krakowa na stałe. W 1949–54 występował w Teatrach Dramatycznych, w 1954–56 w Starym Teatrze, w 1956–61 w Teatrze im. Słowackiego, a w 1961–70 ponownie w Starym Teatrze. Na scenach krakowskich grał takie role, jak: Serwacy (Krzyk jarzębiny), Pikałow (Lubow Jarowaja) – 1949; Nunio (Alkad z Zalamei, 1951), Teissier (Kruki, 1952), Swistikow (Cienie, 1955), Woźny (Dwa teatry), Hołysz (Wyzwolenie) – 1957; Podczaszy (Popas króla jegomości, 1958), Pantalone (Sprytna wdówka), Sforka (Horsztyński), tytułowa w Panu Jowialskim – 1959; Tersytes (Troilus i Kressyda), Sorin (Czajka) – 1960; Książę Tugouchowski (Mądremu biada, 1961), Tristan (Jaśnie Pan Nikt, 1962), Ernesti „Einstein” (Fizycy), Żyd (Wesele) – 1963; Eustachy (Szczęście rodzinne, 1964), Trzęsiwór (Żałosna i prawdziwa tragedia pana Ardena, 1965), Major (Happy End), „jak malowany” Wachmistrz (Derby w pałacu), Ben Zcharia (Zmierzch) – 1966; Baptysta (Poskromienie złośnicy), Kapelmistrz (Kurdesz) – 1969. 

W dniu 8 listopada 1959 obchodził jubileusz 40-lecia pracy artystycznej, w 1966 jubileusz 45-lecia. W 1970 przeszedł na emeryturę. 

Lichej postury z charakterystycznym, złamanym nosem i nie bardzo bujną czupryną, miał (i ma) wspaniały, donośny głos, [...] znakomicie śpiewał i właśnie od śpiewu zaczął swą karierę sceniczną, przeszedł następnie do aktorstwa charakterystycznego i już przy nim pozostając stał się w komedii mistrzem epizodu 

(Irena T. Sławińska).

Grał rozmaitych woźnych, służących, wojskowych – z pozoru groźnych, a naprawdę komicznych, lub urzędników, czy kupców – pozornie układnych, a w rzeczywistości bezwzględnych. Ceniono go za mistrzostwo w cyzelowaniu i oddawaniu realistycznych szczegółów, za pomocą których budował kolejne postaci. Jako Swistikow w Cieniach, „pogodzony z systemem drobny urzędniczek”, dał

precyzyjne studium obyczajowe o pełnej charakterystyce

i opanowanym komizmie 

(Tadeusz Kudliński).

Niewielka rola Sforki w Horsztyńskim była

jedną z tych, które należałoby ukazywać jako wzór bezbłędnego aktorstwa, przynoszącego czystą radość estetyczną. Każde zdanie zachowuje tu soczystą barwność, zawieszenia głosu równie dobrze jak sposób wypowiadania frazy służą ekspresji aktorskiej i scenicznemu humorowi. Ani cienia karykatury! 

(Wojciech Natanson).

Komiczny, ale też nie karykaturalny, był w jego wykonaniu Pan Jowialski; podobnie Major w Happy Endzie

ze swoją bródką i w mundurze zbawcy ludzkości był najbardziej komediową postacią w tej przecież komedii 

(Jan Pieszczachowicz).

Ten „aktor pełen wewnętrznego ciepła”, jako Teissier w Krukach,

stworzył kostycznego starca, z wyrafinowaną beznamiętnością zdążającego do celu 

(Tadeusz Kwiatkowski).

W 1972 w Starym Teatrze wystąpił, u boku Marii Malickiej, w roli Grzegorza (Klik-klak) i dał tu „przezabawny” portret „operetkowego przedstawiciela Polski pułkowników” (Jerzy Bober). Wspomnienie o Jastrzębskim pozostawił Bronisław Dąbrowski:

Jowialnym uśmiechem rozjaśnia i barwi każdą swoją figurę sceniczną nasz kochany Marian Jastrzębski, znakomity wodzirej humoru i cyzelator nieporównanych «typków» charakterystycznych. Dobrze posiadł tajemnice widowni,  niejednemu wlał do serca nektar radości i beztroskiej zabawy. Ale mówiąc o nim – komik, skrzywdziłbym pana Mariana, gdyż potrafi być również świetnym aktorem dramatycznym [...] Pracowity, punktualny i zawsze pogodny, stał się ulubieńcem publiczności i naszego zespołu. 

W 1955–76 zagrał niewielkie role w kilkunastu filmach, m.in. w Pętli oraz główną rolę w noweli Mąż pod łóżkiem w telewizyjnych Komediach pomyłek. 

Bibliografia

Almanach 1985/86; Dąbrowski: Na deskach t. 2, 3 (cyt.; il.), A. Grodzicki: W teatrze życia, Warszawa 1984; Kaszyński: Teatralia; Komorowska: Za kurtyną lat; Konarska-Pabiniak: Repertuar; W. Kubacki; Na scenie, Warszawa 1962 s. 11, 112, 147, 148; Linert: T. Śląski (il.), Nawrat: Repertuar; Nawrat: T. Pol. w Katowicach (cyt.; il.); Piekarski: Pol. t. żołnierskie; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku (il.); M. Sobański: Teatr polski na Śląsku 1922–1937, Katowice 1937 (il.); Stary T. 1945–95 (il.); Sto lat Starego Teatru; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Dz. Pol. 1952 (27–28 VII; T. Kwiatkowski); Echo Krak. 1966 nr 83 (J. Pieszczachowicz); Gaz. Krak. 1972 nr 149 (J. Bober); Kur. Warsz. 1932 nr 334; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 175 (tu błędnie Mieczysław J.), 1997 z. 1–4 s. 104, 418; Polska Zach. 1929 nr 46; Teatr 1959 nr 15 (W. Natanson), 24 (sylwetka J.; il.); Trybuna Rob 1966 nr 42 (A. Budzyńska; il.). 1983 nr 5 (I.T. Sławińska; il.); Tyg. Powsz. 1956 nr 3 (T. Kudliński): Akta (fot.). ZASP; Archiwum J. (m in. akt ślubu), Bibl. Jagiell. Kraków; Szwed; Almanach 1944–59; www cyfrowemuzeum.stary.pl; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

NN: Portret, rzeźba, głowa – Stary T. Kraków; A. Stopka: Portret, karyk., rys., po 1950 – MKWarszawa; A. Wasilewski: Portret, karyk., tusz, J. Pawluk-Nowakowa: Portret, rys., tusz, 1951, B. Cudzich: J. jako Teissier (Kruki), karyk., tusz, 1952 i jako Dyndalski (Zemsta), karyk., tusz, 1952 – MHKraków; A. Stopka: Portret, karyk., rys., repr. Teatr 1953 nr 10; D. Boguszewska-Chlebowska: Szkic portretowy, piórko, tusz – Stary T. Kraków oraz J. w roli (Damy i huzary), piórko, sepia, 1961 i jako Ojciec chrzestny (Nie-Boska komedia), piórko, tusz, 1965 – MHKraków; Fot.-- Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC, Stary T. Kraków, T. im. Słowackiego Kraków.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Marian Jastrzębski (6 IX 1897 Kraków - 29 XII 1985 Kraków), aktor, śpiewak. W l. 1919-21 występował w T. Polowym WP, 1921-23 w T. Nowości w Krakowie i z zespołem operetki krak. pod kier. Józefa Winiaszkiewicza gościnnie w Kaliszu, Łodzi, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Będzinie, Zawierciu, Stanisławowie i Brześciu (sez. 1922/23), następnie w sez. 1924/25 w T. Polskim w Katowicach, a w czerwcu 1925 z zespołem katowickiej operetki pod kier. Zdzisława Górzyńskiego gościnnie w Płocku, w l. 1925-27 w T. Miejskim w Sosnowcu, po czym od marca 1927 do 1939 ponownie związany był z t. katowickim, z przerwą w sez. 1932/33, kiedy to grał w Warszawie (grudzień). Po wojnie wrócił na scenę T. Śląskiego w Katowicach (l. 1945-49), równocześnie w sez. 1948/49 zagrał gościnnie w Starym T. w Krakowie Gzymsika w "Romansie z wodewilu" Krzemińskiego, a następnie przeszedł na stałe do Krakowa. Grał tu w T. Dramatycznych (1949-54), Starym T. (1954-56), T. im. Słowackiego (1956-61) i znów w Starym t. (1961-70), po czym przeszedł na emeryturę. Przed wojną grał m.in. Rafała ("Dożywocie" Fredry), Aktora ("Wyzwolenie" Wyspiańskiego), Pagatowicza ("Grube ryby" Bałuckiego), Ślaza ("Lilia Weneda" Słowackiego), Szaruckiego ("Majster i czeladnik" Korzeniowskiego), Bergamina ("Romantyczni" Rostanda), po wojnie m. in. Probierczyka ("Jak wam się podoba" Shakespeare'a), Jowialskiego ("Pan Jowialski" Fredry), Dyndalskiego ("Zemsta" Fredry), Żyda ("Wesele" Wyspiańskiego). 8 XI 59 w T. im. Słowackiego obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy scenicznej. Źródło: Almanach sceny polskiej 1985/86. Tom XXVII. Wydawnictwo Naukowe PWN - Warszawa 1993.