Osoby

BONACKA Felicja Zofia Ewa, zamężna Daszewska (14 stycznia 1908 Kazatin w Kazachstanie – 23 października 1992 Warszawa),

aktorka, reżyserka.

Data urodzenia według własnoręcznego życiorysu Bonackiej w archiwum Władysława Daszewskiego. W innych miejscach podawała najczęściej datę 28 grudnia 1912. Była córką Adama Bonackiego, maszynisty kolejowego, i Józefy z Wojciechowskich; żoną scenografa Władysława Daszewskiego (zob. t. 2; ślub 15 kwietnia 1935 w Warszawie). 

W 1927 ukończyła Oddział Dramatyczny przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. W sezonie 1927/28 występowała w warszawskim Teatrze Praskim, na przykład jako Rusałka (Legenda), w sezonie 1929/30 i do końca 1930 grała w Teatrze Polskim w Katowicach, m.in. Smugoniową (Uciekła mi przepióreczka), Panią Serignan (Ładna historia). Od stycznia 1931 do końca sezonu 1934/35 była aktorką Teatrów Miejskich we Lwowie (jedynie od września do końca grudnia 1931 występowała w Teatrze Melodram w Warszawie, w rolach Pensjonarki i Walerki w Królowej przedmieścia). 

Była obdarzona dobrym głosem i muzykalna, toteż Schiller chętnie powierzał jej drobne role w swoich śpiewograch. Na scenach lwowskich zagrała wiele ról, od komediowych po dramatyczne, m.in.: Kasię (Balik gospodarski), Marion (Jak stać się bogatym i szczęśliwym), Marylę (Lekarz bezdomny), Dziewczynę, Anioła i Pannę (Dziady), Anusię (Sen srebrny Salomei), Phyllis i Jill (Jim i Jill), Zośkę (Porwana narzeczona, czyli Jak się śmieje i płacze Lwów), Lucy (Opera za trzy grosze), Kasię (Wesele), Nanette (No, no Nanette), Kizię (Podróż po Warszawie), Krystynę (Rozkoszna dziewczyna), Lucyllę (Mieszczanin szlachcicem), Sylwię (Krzyk), Krystynę (Miłostki). W lipcu 1933 z teatrem lwowskim występowała na scenie Teatru im. Słowackiego w Krakowie w roli Jill.

Od sezonu 1935/36 do września 1939 grała w Teatrze Ateneum w Warszawie. Była jedną z czołowych aktorek tej sceny, partnerką Jaracza w wielu słynnych przedstawieniach. Jej aktorstwo i osobowość sceniczną dostrzegali i cenili m.in. Boy, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, na przykład w takich rolach, jak: Weronika (Turoń), Basia (Trójka hultajska) – 1935; Flora (Pan Geldhab, 1936); Paulina (Ludzie na krze), Agafia (Ożenek) – 1937; Elmira (Świętoszek, 1938), Anna (Dziewczyna z lasu, 1939). W marcu 1937 wzięła udział w Warsztacie Teatralnym Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w roli Chryzotemis (Elektra Hofmannsthala), w listopadzie tego roku grała gościnnie w warszawskim Teatrze Kameralnym Zuzannę (Krystian). Z zespołem Ateneum latem 1937 występowała w Łodzi, Poznaniu, Bydgoszczy, Wilnie, Katowicach, Lwowie i Krakowie, gdzie przyjeżdżała także latem 1938. Wystąpiła w kilku słuchowiskach w Polskim Radiu, na przykład w Akropolis (1928) i Tristanie i Izoldzie (1930). 

W latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej mieszkała w Warszawie, pracowała jako kelnerka; w 1943 dwukrotnie wystąpiła w teatrach jawnych: Teatrze Komedia i Miniatury. Po upadku powstania trafiła do Milanówka, gdzie założyła, m.in. z Ewą Kuniną i B. Kostrzewską kawiarnię „U Aktorek”. Po wojnie za występy w teatrach jawnych przez Komisję Weryfikacyjną Związku Artystów Scen Polskich została zawieszona w prawach organizacyjnych do 31 sierpnia 1946. W 1945–46 występowała na koncertach dla wojska i akademiach (śpiewała stare piosenki polskie i francuskie). W sezonach 1946/47–1947/48 grała w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, m.in. Basię (Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale w inscenizacji Schillera), Lizzie (Ladacznica z zasadami).

Od sezonu 1949/50 do przejścia na emeryturę w styczniu 1976, była aktorką i reżyserką Teatru Narodowego w Warszawie. Wystąpiła ponownie w roli Basi (1950), a wśród innych ról zagranych na tej scenie warto wymienić: Dorynę (Świętoszek, 1950), Podstolinę (Zemsta, 1953), Hrabinę (Wesele Figara, 1954), Barbarę (Złote czasy zacnego króla Karola, 1957), Klitemnestrę (Muchy, 1957), Muzę (Wyzwolenie, 1958), Lię (Za kulisami, 1959), ldalię (Fantazy, 1960), Josie Hogan (Księżyc nieszczęśliwych, 1961), lvettę (Godzina dwunasta, 1962), Maryję Jacobi i Szewcową (Historyja o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim, 1962), Panią Dobrójską (Śluby panieńskie, 1963). 

Jej warsztat aktorski i styl gry, a także osobowość reżyserska, ukształtowały się w 20-leciu międzywojennym, kiedy współpracowała z najwybitniejszymi ludźmi teatru. Od Schillera

nauczyła się szacunku do partnera na scenie i umiejętności pełnego, twórczego zaangażowania w całość spektaklu

od Jaracza

głębszej penetracji psychologicznej i zrozumienia dla poezji ludzkiego cierpienia,

od Horzycy

bezbłędnego wyczucia poetyckiej nośności słowa; od Daszewskiego nauczyła się rozumieć wagę nie tylko oprawy scenicznej i kostiumu, lecz przede wszystkim roli ruchu i gestu

w przestrzeni scenicznej 

(E. Żmudzka).

Po wojnie do jej najlepszych ról należały Basia w Krakowiakach i Góralach, Lizzie w Ladacznicy z zasadami, także Muza w Wyzwoleniu i Lia w Za kulisami, w inscenizacji Horzycy.

Najświetniejsza to Muza jaką widziałem na scenie. Bonacka ukazuje z niezwykłą wyrazistością obie strony trudnej roli. Jest zarówno wcieleniem teatralnego i życiowego kabotynizmu, jak

i Muzą, natchnieniem, gdy poprzez nią, a nie przez Konrada, przepływa strumień poetyckich piękności. W dialogu

z Konradem, w Prologu i finale Muza owłada sceną,

wyrasta na postać centralną,

pisał Jaszcz. W roli Lii

jej kultura mówienia wiersza i umiejętność osiągania prawdy psychologicznej granej postaci znalazły świetne pole do popisu (E. Żmudzka),

nasuwa sugestywne skojarzenie z postacią pani Kalergis. Jest urodziwą kobietą i wielką damą, królującą w salonach. Melodyjnie brzmi w jej ustach tekst poetycki 

(August Grodzicki).

Była też znakomitą Podstoliną w Zemście –

kobietą balzakowską piękną i ponętną, rodem z oświecenia (Jaszcz),

Klitemnestrą (Muchy) –

twardą i tępą, wulgarną a jednak nie gminną, zachowującą

jakąś klasę 

(Leonia Jabłonkówna). 

Muzykalność i kultura plastyczna kształtowały nie tylko aktorstwo Bonackiej, ale także jej prace reżyserskie. Jako reżyserka debiutowała 29 listopada 1958 wystawieniem Parad w Teatrze Dramatycznym w Warszawie i od razu osiągnęła sukces. Spektakl utrzymany w stylu komedii dell’arte podbił publiczność i recenzentów, a w 1959 z powodzeniem reprezentował Polskę na Festiwalu Teatru Narodów w Paryżu. Później reżyserowała w Teatrze Narodowym takie sztuki, jak: Lis i winogrona (1959), Nigdy nie można przewidzieć (1960), Ladacznica z Zasadami (1961), Zemsta (1962), w Warszawskim Teatrze Objazdowym Szczęśliwe dni (1963). Reżyserowała też: w Teatrze im. Jaracza w Łodzi Kobiety z Niskavuori (1964, nagroda na Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych w 1965), Kto się boi Wirgini Woolf? (1965), Piekło Izabelli (1966); w Operze Łódzkiej Cyrulika sewilskiego (1966); w Teatrze Polskim w Warszawie Pugaczowa (pod tytułem Nam nie drewno potrzebne lecz kamień, 1967; było to przedstawienie jubileuszowe Władysława Daszewskiego); w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie Pannę Rositę (1970), Teatrze Wybrzeże w Gdańsku Janosika, czyli Na szkle malowane (1971), Teatrze Polskim w Bydgoszczy Spazmy modne (1972), Operetce w Gliwicach Diabeł nie śpi (1973), Teatrze Dramatycznym w Słupsku Zemstę (1986). Parady reżyserowała jeszcze w Teatrze im. Jaracza w Łodzi (1968) i w Teatrze w Rzeszowie (1975). Wielokrotnie wracała do swojego odkrycia repertuarowego, jakim była Żółta szlafmyca, czyli Kolęda na Nowy Rok z własnym librettem; wystawiła ją najpierw w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie (1967), a potem w Teatrze Muzycznym w Gdyni (1970), Operetce w Gliwicach (1974), Teatrze im. Osterwy w Lublinie (1979), Teatrze Małym w Warszawie (1984). 

W 1956–78 wyreżyserowała w Teatrze TV kilkanaście spektakli, m.in.: Pastorałkę, Gody weselne, Obrazki śpiewające, Mistrza Piotra Pathelin, Odyseję, Amfitriona, Osła nad strumykiem, Spazmy modne, Ożenek, Nocleg w Apeninach. 

Scenografem większości jej przedstawień i współtwórcą sukcesów (przede wszystkim Parad) był Daszewski. Szczególne miejsce w wystawianym przez nią repertuarze zajmowały widowiska oparte na tekstach staropolskich, którym potrafiła nadać lekkość, wdzięk i humor.

Przed wojną zagrała w filmach: Za winy niepopełnione (1938) i O czym się nie mówi (1939), po wojnie wystąpiła w filmie Naprawdę wczoraj (1963). Zajmowała się adaptacją tekstów dla teatru i telewizji, pisała libretta, scenariusze, piosenki. Napisała książkę dla dzieci Wielka przygoda małego Maciusia (z ilustracjami Daszewskiego), a pod pseudonimem Feliks Ostrowa sztukę Powrót do domu (wystawioną w 1946 w Teatrze Nowym w Poznaniu pod tytułem Spotkanie po wojnie). Była Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich. Tabl. 4. 

Bibliografia

Almanach 1992/93; Boy: Pisma t. 22, 26, 27, 28 (cyt.); Fik: 35 sezonów. Hist. filmu t. 2, 5; Kaszyński: Teatr łódz.; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Z. Kordecki: Oddani Melpomenie. Portrety ludzi teatru, Siedlce 2010 (il.); Krasiński: Teatr Jaracza (il.); Krasiński: Warsz. sceny; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39 (il.); Mrozińska: Trzy sezony: Nawrat: Repertuar; Osiński: Repertuar; Parandowski; Raszewska: Teatr Narodowy 1949–2004 (il.); Słonimski: Gwałt (cyt.); Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Stokowa: Wyspiański; T. Narodowy w Warszawie (il.); Wierzyński; Wrażenia; Wilski: Szkolnictwo; Ekran 1961 nr 39 (il.); Kur. Warsz. 1927 nr 330, 1933 nr 140, 248, 1935 nr 95, 312, 1936 nr 42, 334, 1937 nr 80, 294, 318, 1938 nr 105, 265, 331, 1939 nr 19; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 182, 200, 1970 z. 4 s. 476, 1971 z. 3–4 s. 394, 1973 z. 3–4 (Słuchowiska Pol. Radia; il.), 1997 z. 1–4 s. 62, 89, 104, 122, 158, 229, 239, 275, 278, 2008 z. 3–4 s. 53; Stolica 1989 nr 11 (il.); Teatr 1953 nr 13 (Jaszcz), 1977 nr 6 (E. Żmudzka; cyt; il.), 1985 nr 10 (E. Żmudzka: Wywiad z B.; il.); Teatr i Film 1957 nr 9 (L. Jabłonkówna); Trybuna Ludu 1958 nr 63 (Jaszcz); Tyg. Ilustr. 1938 nr 18 (il.), 1939 nr 6 (il.); Życie Warsz. 1959 nr 71 (A. Grodzicki), 1992 nr 255, 257; Akta (fot.), ZASP; Akt ślubu (wpis nr I/434/1972) oraz zgonu nr I/2400/1992, Arch. USC Warszawa; Arch. W. Daszewskiego, Akademia Teatr. Warszawa (m.in. korespondencja z Z. Kordeckim); Afisze, programy (m.in. „Spazmy modne”, T. Polski Bydgoszcz 1972, sylwetka B.; il. oraz „Zemsta”, Słupski T. Dramatyczny 1986, sylwetka B.; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Hałabuda: Repertuar, Wywiad z B., IS PAN; Almanach 1944–59. 

Ikonografia

R. Kramsztyk: Portret „Kobieta z kasztanem” (zaginiony), olej, ok. 1935, repr. i inf. R. Piątkowska: Między „Ziemiańską” a Montparnassem, Warszawa 2004; A. Stopka: Portret, karyk., rys. tusz, papier, tektura – MTWarszawa; Fot – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.