Antoni Gołębiowski
GOŁĘBIOWSKI Antoni (23 maja 1894 Sędzin koło Radziejowa we Włocławskiem – 17 lipca 1984 Warszawa),
śpiewak.
Był synem robotnika rolnego Grzegorza i Józefy, Gołębiowskich. Od 1904 wychowywany przez wujostwo w Warszawie, uczył się w gimnazjum, a później pomagał ciotce prowadzić sklep rzeźniczy. Od 1911 należał do chóru przy kościele św. Aleksandra w Warszawie, a lekcje śpiewu solowego rozpoczął w 1914 u S. Dudzińskiego. W 1915, po wkroczeniu Niemców do Warszawy, wstąpił do Straży Obywatelskiej m.st. Warszawy, gdzie pracował do 1926 w stopniu sierżanta. W 1916 zaangażował się do chóru amatorskiego „Kapela Ludowa” pod kierownictwem S. Kazury i w 1917 wystąpił w Filharmonii Warszawskiej na porankowym koncercie popularnym jako solista w utworach Stanisława Moniuszki.
Został przyjęty do Konserwatorium Warszawskiego do klasy śpiewu E. Heintzego, a w 1918 przesunięto go do klasy operowej. W 1921 stanął do audycji w Operze Warszawskiej, ale nie został zaangażowany. W pierwszej połowie 1922 nadal nie miał angażu, choć należał już wtedy do Związku Artystów Scen Polskich, natomiast w sezonie. 1922/23 był wymieniony w „Polsce Artystycznej” w zespole Teatru Wielkiego (może przyjęto go jako adepta, lub należał do składu chóru). Zapewne on latem 1924 występował w objazdowym zespole operetkowym pod dyrekcją Marii Szewczyńskiej i Jana Otrembskiego, m.in. w Brześciu Kujawskim i Inowrocławiu, a potem w sezonie 1924/25 należał do zespołu Teatru Miejskiego w Grudziądzu, gdzie śpiewał np. w operetce Najpiękniejsza z kobiet.
W Teatrze Wielkim w Warszawie zadebiutował 10 maja 1925, na popołudniowym przedstawieniu, jako Jontek w Halce i możliwe, że już wtedy został zaangażowany jako solista do zespołu opery, ale według Janiny Korolewicz-Waydowej stało się to dopiero w 1926, może po występach Gołębiowskiego w 1926 w Teatrze Wielkim w Poznaniu: 29 kwietnia w roli Radamesa (Aida) i 3 maja w roli Jontka. Na scenie warszawskiego Teatru Wielkiego śpiewał odtąd do końca sezonu 1934/35. Wśród czołowych i mniejszych tenorowych ról, w jakich wystąpił w Operze Warszawskiej, wymienić można w 1927: Alessia Beneventi (Mona Lisa), Marzia (Beatrix Cenci) i tytułowego Fausta; w 1928: Herolda (Syrena) i Witolda (Królowa Jadwiga); w 1929: Waltera (Tannhäuser), Gwidona (Złoty kogucik), Turiddu (Rycerskość wieśniacza), Radamesa (Aida), tytułowego Casanovę i Zygmunta Augusta; w 1930: Rokitę (Boruta) i tytułowego Konrada Wallenroda, a także operetkowego Orfeusza (Orfeusz w piekle). W 1931, do wcześniejszych ról, dołączył: Heroda (Salome), Pasterza (Zamarłe oczy), Raula (Hugonoci) i Eleazara (Żydówka).
Największe sukcesy osiągał w roli Jontka. Już w sezonie 1925/26 śpiewał go gościnnie w Operze Pomorskiej i w Operze w Poznaniu, a 7 maja 1930 wystąpił w tej roli w Národním divadle w Pradze i według recenzji cytowanej w „Kurietrze Warszawskim”:
śpiewał i grał znakomicie, łączył harmonijnie liryzm pięknego głosu z siłą dramatyczną scen końcowych.
Po występie w Warszawie w Halce, danej 27 września 1930 na otwarcie sezonu, miał doskonałe recenzje (Felicjana Szopskiego, S. Niewiadomskiego) i został przyrównany do Stanisława Gruszczyńskiego;
Jontek Gołębiowskiego robił bardzo dodatnie wrażenie świeżością dobrego, zdrowego głosu, grą w miarę dramatyczną
i muzykalnym frapowaniem całej partii
pisał wtedy Szopski. Jako Jontek (jeden z trzech, obok Ignacego Dygasa i Stanisława Gruszczyńskiego) wystąpił też 12 marca 1931 w Teatrze Wielkim na jubileuszu Marii Mokrzyckiej, partnerując wybitnej artystce, a później 3 maja 1932 w Halce, zamykającej działalność sceny muzycznej Teatru Polskiego w Katowicach. Śpiewał go też 12 kwietnia 1934 w uroczystym spektaklu w warszawskim Teatrze Wielkim, danym z okazji (spóźnionej) 75. rocznicy pierwszego wystawienia tu Halki.
W sezonie 1931/32 przez pewien czas był solistą opery we Lwowie; śpiewał tu Rudolfa w Cyganerii, Radamesa w Aidzie (tę rolę 5 i 9 stycznia 1932) i Don Josego w Carmen, ale jeszcze w tym samym miesiącu 1932 wrócił na scenę warszawską i 26 stycznia śpiewał w Teatrze Wielkim Fausta, 1 lutego Cavaradossiego w Tosce, 11 lutego Don Josego (obok Wandy Roessler-Stokowskiej), a 12 marca tytułowego Janka oraz Franka we Flisie. We Lwowie ponownie występował 19 i 22 maja 1932 w swej popisowej roli Fausta. Na scenie warszawskiego Teatru Wielkiego sięgał po kolejne wielkie partie dramatyczne i wagnerowskie; wzbudził uznanie jako Kalaf (Turandot, 15 grudnia 1932), potem wystąpił jako tytułowy Lohengrin (1933, 1934), Parsifal (1934), Don Carlos (1935). Prócz Franka we Flisie, z repertuaru moniuszkowskiego śpiewał Stefana (Straszny dwór), wystąpił też w operetkowej roli Oktawia (Giuditta, 1934).
Dużo występował gościnnie. Jako Jontek w Halce otworzył 3 października 1931 sezon działu muzycznego Teatru Polskiego w Katowicach. W Poznaniu śpiewał Fausta (9 kwietnia 1932) i Stefana (11 listopada 1934), we Lwowie Jontka (grudzień 1933). Z zespołem artystów Opery Warszawskiej jeździł do Wilna (3 i 4 listopada 1931,28 września–8 października 1933; m.in. z rolą Fausta) i do Katowic (17–20 czerwca, 25 czerwca, 20 czerwca, 2–3 lipca, 24–25 września, 10 i 24 października 1933 oraz 1–2 lipca, 8, 10, 17 i 24 października 1934, wykonując role Stefana, Fausta, Don Josego, Radamesa, Cavaradossiego, Jontka, Eleazara, Nadira w Poławiaczach pereł, Pinkertona w Madame Butterfly, Manrica w Trubadurze). Latem 1933 wziął udział w antrepryzie Romana Wragi, który z 70-osobowym zespołem warszawskiej Opery, na statku „Eleonora” płynął Wisłą i wystawiał opery w przybrzeżnych miastach Pomorza, m.in. w Toruniu. Występował w Krakowie: 11 czerwca 1933 jako Ksiądz Robak w operze Pan Tadeusz, wystawionej na dziedzińcu wawelskim, a potem 22 października 1934 jako Lohengrin i 8 listopada 1937 jako Jontek w Halce. Śpiewał też w Zakopanem w tak zwanej Operze Górskiej: 28 i 30 lipca 1932 Stefana w Strasznym dworze i 11 sierpnia 1935 Jontka. W połowie września 1935, w dniach Targów Wschodnich, śpiewał we Lwowie z artystami warszawskimi, np. z Wandą Wermińską w Aidzie, Żydówce, Carmen, Tosce. Dawał także występy za granicą, m.in. w Brnie, Pilznie, Zagrzebiu, Belgradzie. W sezonie 1935/36 zaangażowany do Opery w Poznaniu, występował w czołowych partiach tenorowych: Don Josego, Jontka, Turiddu, a także Maurycego (Adrianna Lecouvreur); w ostatniej roli stworzył podobno wybitną kreację.
Po transmitowanym 14 lutego 1936 z warszawskiej rozgłośni studyjnym wykonaniu Lohengrina (z orkiestrą Polskiego Radia pod dyrygenturą Mieczysława Mierzejewskiego i z solistami), w którym śpiewał partie tytułowe, wyjechał do USA i występował m.in. w Chicago na scenie Civic Opera House (Jontek w Halce, 15 marca 1936), Detroit, Milwaukee i Ohio. Po powrocie do Polski w Operze w Warszawie śpiewał gościnnie. Występował często z grupą artystów w różnych miastach: w Wilnie 29–30 czerwca 1936 (w Fauście i Carmen) i 26 marca 1938 (w Fauście); we Lwowie we wrześniu 1936 (w Halce); w Katowicach 27 października i 1 grudnia 1936 oraz 2 lutego i 9 listopada 1937 (w Halce i Żydówce); w Bielsku 11 listopada 1936 (w Halce), w Gdyni 29 i 30 lipca 1938 (w Rycerskości wieśniaczej i Pajacach). Rokrocznie latem (1936–39) w Warszawie brał udział w przedstawieniach Polskiej Opery Ludowej w Teatrze na Wyspie w Łazienkach, np. w Halce i Flisie. W marcu 1939, po jego występie w roli Cavaradossiego w Tosce, niesłychanie ostro skrytykował go Jerzy Waldorff, za wyeksploatowany głos i krzyk zamiast śpiewu.
Podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej pracował w hurtowni z artykułami mydlarskimi, występował sporadycznie, w polskich lokalach. Po powstaniu warszawskim, znalazł się w obozie w Pruszkowie, a później był więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych w Auschwitz, Oranienburgu i Sachsenhausen. Przydzielony do 8. Bahnzugu, pracował na torach kolejowych. Po oswobodzeniu 3 maja 1945 przez Amerykanów w Bergen w Bawarii, współorganizował w Bomlitz w Westfalii zespół „Polskie Maki” i występował z nim w polskich ośrodkach na terenie Niemiec. Do kraju wrócił 9 czerwca 1946. W premierze Fausta (12 czerwca 1946) na Scenie Muzyczno-Operowej Miejskich Teatrów Dramatycznych w Warszawie wystąpił w roli Starego Fausta. Później prowadził działalność koncertową; od 1946 współpracował z Centralnym Biurem Koncertowym, a od 1948 do 31 grudnia 1954 był solistą ARTOS-u. W latach 40. jeździł po kraju z operomontażem Halki. W 1953–58 należał do zespołu solistów Opery Objazdowej, gdzie śpiewał wielokrotnie Cania w Pajacach, a także Jontka; był tu też asystentem reżysera (do 1966). W 1959 z okazji 40-lecia pracy artystycznej otrzymał nagrodę jubileuszową. Był Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u.
Bibliografia
Almanach 1983/84; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Gołobów, Kondracki s. 73, 81, 107 (il.); Jasiński: Koniec epoki; Kaczyński: Dzieje „Halki”; Komorowska: Teatry muz. Drugiej Rzeczypospolitej; Komorowska: Za kurtyną lat; Korolewicz-Waydowa; Kraków muz. 1918–39; Kwaskowski s. 139; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000; Mrozek s. 288; Opera Pozn. 1919–69 s. 30; Orzechowski: Teatr polonijny; 15 lat Opery w Warszawie; SMP t. 2 s. 318; Świtała; Teatr pol. we Lwowie; Teatr Wielki w Warszawie 1833–1933, Warszawa 1933; Dz. Lud. 1932 nr 5, 1933 nr 300; Dzień Polski 1930 (12 X); IKC 1933 nr 163; Kur. Por. 1932 (18 III), 1939 (7 III; J. Waldorff); Kur. Warsz. 1925 nr 130 (tu: Ignacy G.), 1927 nr 259, 1928 nr 107, 248, 1929 nr 20, 30, 33, 36, 43, 47, 54, 142, 1930 nr 75, 133, 134 (cyt.), 136, 265, 267 (F. Szopski), 326, 345, 1931 nr 24, 27, 41, 42, 55, 70, 119, 173, 1932 nr 10, 26, 27, 32, 42, 43, 72, 119, 346, 1933 nr 13, 332, 1934 nr 90, 149, 280, 292, 337, 1935 nr 29, 53, 163, 1936 nr 264, 1938 nr 156, 226; Muzyka 1930 nr 6, 1933 nr 1, 1934 nr 1, 6, 1935 nr 1–2; Polska Artyst. 1923/4; Postęp 1926 nr 100; Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 9 s. 27, nr 21 s. 32, nr 24 s. 15, 1925 nr 2 s. 25; Ruch Muz. 1988 nr 16 (E. Orzechowski: Opery Moniuszki w Stanach Zjednoczonych); Scena Pol. 1922 z. 8–10 s. 45, 1925 z. 3 s. 263, 1929 z. 2 s. 31, z. 21 s. 24; Słowo 1933 nr 271, 1938 nr 87, 178; Życie Warsz. 1984 nr 172, 178; Afisze, IS PAN; Akta (fot.), ZASP; Programy, MTWarszawa; Szwed.
Ikonografia
Fot. – MTWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Biogram w Almanachu Sceny Polskiej
Antoni Gołębiowski (23 V 1894 Sędzin k. Aleksandrowa Kujawskiego - 17 VII 1984 Warszawa), śpiewak. Od 1911 śpiewał w chórach amatorskich w Warszawie, od 1917 kształcił się w Konserwatorium Warsz., m. in. pod kier. Edmunda Heintzego, równocześnie występował na porankach koncertowych w Filharmonii. 10 V 25 debiutował w Operze Warsz. partią Jontka ("Halka" Moniuszki), a od sez. 1925/26 był jej stałym solistą (do 1935). W tym okresie występował też gościnnie na innych scenach krajowych i zagranicznych, m. in. w Operze Pomorskiej w Toruniu (1925), w Operze Poznańskiej (1926, 1932, 1934), w przedstawieniach operowych T. Polskiego w Katowicach (sez. 1930/31), w Operze Górskiej w Zakopanem (1931, 1935), w T. Wielkim we Lwowie (1932), w Pradze Czeskiej, Brnie, Pilznie, Morawskiej Ostrawie, Zagrzebiu, Belgradzie, Skopje (1930-34), w Operze Krakowskiej (sez. 1934/35). Na sez. 1935/36 został zaangażowany do Opery Poznańskiej, ale już w lutym 1936 udał się na kilkumiesięczne tournee po ośrodkach polonijnych w Stanach Zjednoczonych (m. in. Chicago, Detroit, Milwaukee, Ohio). Po powrocie do kraju, jesienią t. r. śpiewał gościnnie w T. Wielkim we Lwowie, ponadto w corocznych przedstawieniach Polskiej Opery Ludowej w T. na Wyspie w Łazienkach (1936-39), w Operze Krakowskiej (sez. 1937/38), a także często, choć tylko gościnnie w Operze Warsz., z którą wyjeżdżał też na występy do Gdyni (1938). W swym dorobku miał około czterdziestu tenorowych partii operowych, kilka operetkowych, kilkaset pieśni i oratoria. Do jego stałego repertuaru należał Jontek ("Halka"), śpiewany na wszystkich wymienionych scenach w kraju i za granicą, ponadto m. in. Faust ("Faust" Gounoda), Radames ("Aida" Verdiego), Don José ("Carmen" Bizeta), Janek ("Janek Żeleńskiego), Franek ("Flis" Moniuszki), Cavaradossi ("Tosca" Pucciniego), Eleazar ("Żydówka" Halevy'ego), Don Carlos ("Don Carlos" Verdiego), Stefan ("Straszny dwór" Moniuszki), Turiddu ("Rycerskość wieśniacza" Mascagniego), Książę Maurycy ("Adrianna Découvreur" Cilei). Po powstaniu warsz. został wywieziony do obozu w Pruszkowie, następnie do Oświęcimia, Oranienburga, Sachsenhausen. Oswobodzony przez armię amerykańską w Bergen, przeniósł się do Westfalii, gdzie w miejscowości Bomlitz współorganizował zespół "Polskie Maki", występujący w ośrodkach polskich na terenie Niemiec i po powrocie do kraju w 1946 (czerwiec) także w woj. warszawskim. W l. 1946-48 współpracował z Wydziałem Kultury i Biurem Koncertowym w Warszawie, w l. 1948-53 śpiewał na koncertach organizowanych przez ARTOS, w l. 1953-58 był solistą warsz. Opery Objazdowej, a następnie stałym asystentem reżysera. Na tej scenie upamiętnił się głównie w partii Cania ("Pajace" Leoncavalla), śpiewanej około stu trzydziestu razy. W 1959 otrzymał z okazji 40-lecia pracy art. nagrodę jubileuszową. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1983/84. Tom XXV. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1987.
