Wojciech Jesionka
JESIONKA Wojciech Antoni (12 lutego 1940 Kraków – 3 marca 1992 Kraków),
reżyser.
Był synem Zygmunta Jesionki i Zofii z Dunin-Wąsowiczów; mężem poetki Agnieszki Osieckiej (ślub 16 października 1966 w Warszawie; rozwód w 1970). Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował historię sztuki (ukończył w 1961) oraz archeologię. W 1961 został kustoszem Muzeum Archeologicznego w Krakowie, a w 1962–66 pracował jako asystent archeologa w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce i był w tym czasie kierownikiem i reżyserem teatru Salamandra przy studenckim Klubie Pod Jaszczurami. W 1966 został studentem Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie i rozpoczął pracę w Teatrze Satyryków STS, gdzie reżyserował dwa spektakle: Szał miłosny (1966) i Marsz do kąta (1967; z Jerzym Markuszewskim). W 1966 pełnił funkcję asystenta reżysera w Teatrze Komedia i w Teatrze Narodowym w Warszawie. Jeszcze jako student, za zgodą dziekana, od października 1969 pracował na etacie naczelnego reżysera w Zjednoczonych Przedsiębiorstwach Rozrywkowych w Warszawie (umowę miał ważną do 1970). W wielu wywiadach mówił o swoim zainteresowaniu formą widowiska cyrkowego, jego historią i możliwościami inscenizacyjnymi. W Teatrze im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim reżyserował 25 stycznia 1969 Sędziów, a 24 maja 1970 w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie Balladę o tamtych dniach. Jego dyplomowym przedstawieniem była Księżniczka Turandot Carlo Gozziego (premiera 25 listopada 1970 w Teatrze Polskim w Szczecinie), i było to przedstawianie bardzo udane, wystawione właśnie w konwencji cyrkowej. Studia reżyserskie ukończył w lutym 1972, kiedy zdał egzamin magisterski.
Był etatowym reżyserem w se zonach: 1971/72 w Teatrze im. Fredry w Gnieźnie, 1972/73 w Teatrach Dramatycznych w Szczecinie, 1973/74 i 1974/75 w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu, 1975/76–1978/79 w Teatrze im. Siemaszkowej w Rzeszowie, 1979/80 w Teatrze Polskim w Bielsku-Białej, 1981/82 w Teatrze im. Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim, a w 1985/86 ponownie w teatrze rzeszowskim. Jednocześnie reżyserował też na wielu innych scenach. Wystawiał różnorodny repertuar, często pokazywał teatr autorski, przygotowywał adaptacje prozy, montaże, czasem także zajmował się oprawą scenograficzną własnych przedstawień. Był autorem widowiska A to Polska właśnie, zrealizowanym z wielkim rozmachem w 1974 w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu na 30-lecie PRL-u, z udziałem orkiestry, zespołów tanecznych, chóralnych i aktorskich (przygotował je raz jeszcze, w 1988 w Teatrze Dramatycznym w Słupsku).
Często powtarzał swoje realizacje w różnych teatrach, nierzadko w obrębie jednego sezonu. Były to np.: interesująco potraktowany, jako polski dramat polityczny, Powrót Odysa w Gnieźnie (1971) i Szczecinie (1972); pełen wdzięku, pomysłowych rozwiązań scenicznych, doskonale oddający krakowski klimat, „rzewny, sympatyczny, melodyjny” (choć nieco za długi) Romans z wodewilu w Szczecinie (1972) i Rzeszowie (1975); Poczta się nie myli w Gnieźnie (1973) i Rzeszowie (1978); Inwazja jaszczurów w Rzeszowie (1979) i Bielsku-Białej (1980); Pan Tadeusz, z mocno wyeksponowanym wątkiem patriotycznym i narodowym w Bielsku-Białej (1979), Nowej Hucie (1981), Bydgoszczy (1985) i na Scenie Polskiej w Czeskim Cieszynie (1991); Powsinogi beskidzkie w Gnieźnie (1982) i Rzeszowie (1983; nagroda publiczności na XXII Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych); Paryżanin w Rzeszowie (1985) i Grudziądzu (1987); Rozmowy z katem w Gorzowie (1985) i Rzeszowie (1986). Przedstawieniem, które doczekało się skrajnie różnych ocen, była Noc Dziadów, nasycone treściami narodowo-wyzwoleńczymi i religijnymi widowisko poetyckie, według scenariusza Jesionki i w jego scenografii, nawiązujące w zbyt oczywisty sposób do wydarzeń współczesnych. Pokazane zostało najpierw w Zaduszki, w nocy 2/3 listopada 1981 w katedrze Gorzowie Wielkopolskim, a później w teatrach Słupska (1988), Wałbrzycha (1989) i Bielska-Białej (1990).
Wśród wielu innych sztuk reżyserowanych przez Jesionkę, warto wymienić: Klucze (1971) w Gnieźnie; Pannę Maliczewską (1972) w Szczecinie; Pannę Julię (1973), Barbarę Radziwiłłównę Alojzego Felińskiego (1974) i Protesilasa i Laodamię (1975) w Opolu; Achilleis (1976), Protokół pewnego zebrania (1977) i Noc listopadową (1978) w Rzeszowie; Kulisy złudy (1976) w Teatrze Lalki i Maski Groteska w Krakowie; musical Kariera Nikodema Dyzmy (1978) w Teatrze Muzycznym w Poznaniu; Operę za trzy grosze (1979) i Czyżby? (1980) w Elblągu; Wierną rzekę (1986) w Gnieźnie; Zemstę (1988) w Tarnowie. Według własnego scenariusza zrealizował także: Quo vadis, ars? w Tarnowie (1988), Nigdy ta nie było lepiej w Gorzowie (1990) oraz Wesele jak wczoraj (1990), Gdy się Chrystus rodzi (1992) – oba spektakle w Bielsku-Białej. Pod koniec 1991 rozpoczął pracę nad scenariuszem i scenografią Misterium Męki Pańskiej dla Wyższego Seminarium Towarzystwa Salezjańskiego w Krakowie. Inspiracji do przedstawienia szukał w Biblii Tysiąclecia, w utworach Wyspiańskiego, Kasprowicza, Brandstaettera, Zegadłowicza, Bułhakowa; w wersji podanej przez Jesionkę, ewangeliczne i religijne treści przenikały się tu z dramatem współczesnego człowieka. Zmarł nagle, kilka dni po ukończeniu pracy nad scenariuszem.
Bibliografia
Almanach 1991/92; P. Derlatka: Zdradziecka Osiecka, Warszawa 2015; Kudliński: Przypadki; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000; A. Osiecka: Galeria potworów, Warszawa 2004 (il.); Pracz: STS s. 177, 196, 197, 204; Sośnicki: Z sezonu; Świerczewska s. 213–218, 224–227; Teatry studenckie s. 176; Z. Turowska: Agnieszki, Warszawa 2000; Warsz. szkoła teatr.; T. Żukowski: Krystyna Feldman albo festiwal tysiąca i jednego epizodu, Poznań 2001; Dz. Pol. 1992 nr 58; Fakty 1985 nr 21 (K. Starczak-Kozłowska); Gaz. Lubus. 1981 nr 220; Gon. Teatr. 1990 nr 25; Informator Kulturalny Woj. Bielskiego 1990 nr 4 (Wywiad z J.); Jantar 1972 nr 52/3; Nowiny (Rzeszów) 1975 nr 264 (K Świerczewska; cyt.), 1976 nr 54 (Wywiad z J.; il.); Trybuna Op. 1984 nr 137 (Wywiad z J.; il.); Akt ślubu nr VI/1260/1966, Arch. USC Warszawa; Akt zgonu, Arch. USC Kraków; Akta, Akademia Teatr. Warszawa (Pracownia Historii Szkolnictwa Teatr.), ZASP (fot.); Programy i wycinki prasowe, IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
