Jerzy Buczacki
BUCZACKI Jerzy Emir (1 września 1935 Suwałki – 16 maja 1990 Katowice),
aktor.
Był synem, pochodzącego z rodziny tatarskiej, Jana Buczackiego i Wiktorii z Iwaszkiewiczów; mężem Aleksandry z domu Bielewicz. Ukończył średnią szkołę rolniczą w Różnicy koło Kielc; maturę zdał w 1953 w Liceum im. Żeromskiego w Kielcach. Potem występował w Zespole Pieśni i Tańca Ziemi Kieleckiej i, za namową związanego z Kielecczyzną W. Babinicza, podjął decyzję o wyborze zawodu aktora. W 1954–58 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. W sezonach 1958/59–1960/61 był zaangażowany w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach, debiutował rolą Ferdynanda (Intryga i miłość), potem grał między innymi Figara (Wesele Figara), Chudogębę (Wieczór Trzech Króli). W sezonie 1961/62 występował w Teatrze Rozmaitości w Krakowie, a w 1962/63 ponownie w Kielcach, na przykład jako Książę Zwiezdicz (Maskarada Lermontowa) i Don Carlos Schillera.
W 1963–87 (z niewielkimi przerwami) był aktorem Teatru Śląskiego w Katowicach. Zagrał tu swoje najważniejsze role, jak: Jan (Pierwszy dzień wolności, 1963), Le Gueven (Marie Octobre, 1964), tytułowy Don Kichot (1965), Joachim Peters (Niemcy, 1967), Książę Niechludow (Zmartwychwstanie, 1969), Hektor (Sławna historia o Troilusie i Kressydzie, 1970), Don Salluste de Bazan (Ruy Blas, 1971), Pankracy (Nie-Boska komedia, 1971), Berlioz (Czarna magia, 1973), Poeta (Wesele, 1974), Obłoński (Anna Karenina, 1976), Przewodnik (Wyjątek i reguła, 1976), Wierszynin (Trzy siostry, 1977), Pozzo (Czekając na Godota, 1982), Baron (Garbus, 1983), Edgar (Taniec śmierci), Wielki Książę Konstanty (Kordian) – 1984.
W sezonie 1964/65 występował w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie, w 1967/68 w Teatrze Polskim w Cieszynie, a w 1980–82 w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, między innymi jako: Stomil (Tango), Profesor Sonnenbruch (Niemcy), Samuel (Sędziowie). Od marca 1987 do końca życia należał do zespołu Teatru im. Morcinka w Zabrzu; jego role z tego okresu to: Deofrido (Jaśnie Pan Nikt, 1987), Priamus (Odprawa posłów greckich, 1968), Sułtan Al-Kamił (Bez oręża, 1990). W 1963–85 wystąpił w kilkudziesięciu spektaklach Teatru Telewizji, między innymi jako: Andrzej (Sława i chwała), Hermes (Orfeusz Świrszczyńskiej), Oktaw (Kaprysy Marianny), Jakub (Jak wam się podoba), Ryx (Król i aktor), Puczymorda (Szewcy). Zagrał w kilkunastu filmach, między innymi w Faraonie (1965) oraz filmie i serialu telewizyjnym Noce i dnie (1975, 1977).
Miał dobre warunki sceniczne: wysoki, szczupły, o skośnych oczach i mocnym głosie. Grał bardzo dużo, w różnorodnym repertuarze, przeważnie role dramatyczne, ale też charakterystyczne, czasem o zacięciu komediowym. Był jednym z ulubionych aktorów Lidii Zamkow i do najczęściej wspominanych jego ról należały te w reżyserowanych przez nią spektaklach, jak: Książę Niechludow, Don Kichot, Hektor, Obłoński; oceniano je różnie. Miał opinię aktora o wrodzonej, stonowanej ekspresji, powściągliwego, wręcz chłodnego. Taki był na przykład jako „starannie wychowany” Niechludow, którego przemianę, według Wilhelma Szewczyka pokazał „niezwykle dyskretnie”, a skruchę słychać było „nawet w niezmienionej tonacji głosu”; według Elżbiety Morawiec „arystokratyczna, iście powściągliwość i nienaganne maniery” były „jedynym osiągnięciem tej roli”. Jako Don Kichot, zdaniem Bolesława Surówki był doskonały,
zarówno pod względem aparycji, jak i umiejętnego stopniowania wyrazu przeżyć i nastrojów głównego bohatera,
a według Ireny T. Sławińskiej
zachował się pasywnie, bojąc się wyjść poza oznaczony tekst, bojąc się jakiegokolwiek rozmachu i żarliwości.
Uznanie znalazły role z lat 80.: Sonnenbruch, Stomil, Pozzo.
Aktorstwo Buczackiego oparte jest na doskonałej technice, wypracowanym geście, na oszczędnej, ale przekonującej mimice. Naturalność postaci, które kreował, łączyła się z pełną samokontrolą własnych poczynań. Stąd też brak w jego grze «fajerwerków», można wręcz odnieść wrażenie, iż świadomie
z nich rezygnuje na rzecz jak największej autentyczności. Jego aktorstwo jest przez to może mniej efektowne, ale chyba właśnie w tej oszczędności leży jego siła,
pisał J. Kołodziej.
Bibliografia
Almanach 1989/90 (tu błędne miejsce śmierci); Linert: T. Śląski 1949–92 (il.); PWST w Krakowie; 50 lat Sceny Pol. TD; T. Śląski 1922–72 s. 105–106; Teatr w Kielcach 1944–95; T. w Sosnowcu 1897–1982 (il.); Dz. Zach. 1965 nr 298 (B. Surówka), 1973 nr 230, 1990 nr 96; Ekran 1981 nr 7 (J. Kołodziej; il.); Goniec Teatr. 1990 nr 9; Poglądy 1981 nr 13 (I.T. Sławińska); Trybuna Rob. 1966 nr 16 (l.T. Sławińska), 1969 nr 146 (W. Szewczyk), 1990 nr 114; Życie Lit. 1969 nr 27 (E. Morawiec); Akt zgonu nr 1897/1990, Arch. USC Katowice; Akta (fot.), ZASP; www.filmpolski.pl
Ikonografia
T. Dyniewski: Portret, karyk., rys., repr. Wieczór 1973 nr 224; Fot – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
