Osoby

GABRIELLI Mary, Maria, też: Gabrieli, Gabryeli, właściwie Maria Magdalena Gabryłowicz (15 lipca 1909 Ryga – 6 grudnia 1989 Katowice),

śpiewaczka, aktorka. 

Była córką urzędnika Antoniego i Karoliny Gabryłowiczów. W Rydze uzyskała maturę w gimnazjum francuskim, a po śmierci matki zamieszkała w Warszawie. W śpiewie kształciła się u Marii Kaftal, A. Orłowa i Z. Kryńskiej. Uczęszczała też do Szkoły Umuzykalnienia i Tańca Scenicznego Stefana i Tacjanny Wysockich, gdzie brała lekcje teorii i fortepianu u S. Niewiadomskiego i Z. Rabcewiczowej. W sierpniu 1926 z warszawskim Teatrem Niewiarowskiej występowała w Krakowie, np. w małej roli Pameli w operetce Madame Pompadour. W Teatrze Letnim w Wilnie 8 czerwca 1927 tańczyła jako girlsa w inaugurującym sezonową antrepryzę Józefa Winiaszkiewicza przedstawieniu Księżnej cyrkówki. Później znów była w zespole artystów warszawskich, którzy w styczniu 1928 w Wilnie dali skrót operetki Paganini, a potem odwiedzili Kielce (16 lutego). Zdała egzamin Związku Artystów Scen Polskich i od sezonu 1928/29 zaangażowała się w Warszawie do teatru Morskie Oko. 

Wystąpiła tu po raz pierwszy w rewii Klejnoty Warszawy (18 października 1928); śpiewała światowy szlagier Ramona, a w tanecznym finale była partnerką Ludwika Sempolińskiego w fokstrocie. W sezonach 1928/29 i 1929/30 w Morskim Oku brała udział w kolejnych programach rewiowych, a w sierpniu 1929 z jego zespołem gościła we Lwowie. Później, nadal w Warszawie, w sezonie 1930/31 występowała w rewiach w teatrze Wesoły Wieczór i z nim latem 1931 we Lwowie (recenzenci wyróżniali ją spośród wykonawców, podkreślając, że „śpiewa bardzo mile”), w sezonie 1931/32 była w zespole teatru Wesołe Oko pod kierownictwem artystycznym Janusza Warneckiego i brała udział w wielu premierach tego teatru, a od marca do maja 1932 występowała w rewiach w teatrze Kameleon. Zagrała też tytułową rolę w Szaleństwach Colette w Teatrze Nowości (premiera 28 lipca 1932). 

Na sezon 1932/33 została zaangażowana do Teatru Muzycznego „Lutnia” w Wilnie. Wystąpiła jako O Lia San w świetnej premierze Wiktorii i jej huzara, inaugurującej 4 października 1932, po latach przerwy, działalność tej sceny; powtórzyła tu rolę w Szaleństwach Colette (22 listopada 1932), grała także Dorrit w Różach z Florydy (18 stycznia 1933), a potem tytułową rolę w Peppinie, podczas występów Teatrze „Lutnia” w Grodnie i Białymstoku (8–11 czerwca 1933). W czerwcu i lipcu 1933 i występowała znów w Wilnie w Teatrze Letnim (np. jako Wally w Królowej nocy) oraz w Krynicy, a po powrocie do Wilna, nadal w Teatrze Letnim grała w Szaleństwach Colette.  Śpiewała Helenę Zarembiankę w operetce Polska krew, danej 26 sierpnia 1933 na otwarcie w Wilnie Targów Północnych. 

W 1934–35 powróciła na sceny Warszawy: do Wielkiej Operetki (występy np. w Pod Białym Koniem; premiera 20 lutego 1934) i Wielkiej Rewii (początek 1935); w 1934 z warszawskim operetkowym Teatrem 8.30 wyjechała w objazd, m.in. do Lwowa (lipiec–sierpień) i Płocka (16 września). Występowała w komediach muzycznych w Teatrze Ateneum w Mądrej mamie (premiera 11 maja 1935) i w Teatrze Letnim w Ty, to ja (premiera 15 czerwca 1935). W 1935 wyjeżdżała do Wiednia doskonalić umiejętności wokalne u Felicji Kaszowskiej. 

W sezonie 1935/36 była solistką przedstawień operetkowych i ulubienicą publiczności w Teatrze Miejskim w Bydgoszczy, a do udanych premier z jej udziałem należały tu: Wiedeńska krew, Przygoda w Grand Hotelu, Żółta lilia (rola Judyty), Dubarry (rola tytułowa). Potem wróciła do Warszawy i występowała w teatrzyku Jar. W sezonie 1936/37 śpiewała w Teatrze Wielkim w Poznaniu w operetkach: Ewa (rolę tytułową; premiera 15 października 1936) oraz Kwiat Hawajów (Łaję; premiera 28 listopada 1936), a także ponownie w Bydgoszczy, np. w lutym 1937 w Zakochanej królowej (rolę tytułową). Ponownie w Warszawie, w Teatrze Wielkim występowała jako „pełna południowego temperamentu” Juanita w operetce Słońce Meksyku (premiera 2 września 1937; reżyseria Leona Schillera), a w Teatrze 8.15 jako Zuzanna w Cnotliwej Zuzannie (premiera 16 października 1937). Solistką działu muzycznego Teatru Miejskiego w Bydgoszczy była znowu w sezonie 1938/39 i wykonywała nadal czołowe role, np. w operetkach Róża Stambułu i Błękitna maska. Przed wybuchem II wojny światowej zagrała jeszcze Mary w operetce Panna Wodna, wystawionej 2 sierpnia 1939 w Teatrze 8.15 w Warszawie. 

Podczas wojny i okupacji niemieckiej była w Warszawie; w grudniu 1939 śpiewała na koncertach w restauracji-kawiarni „Gastronomia”, w 1940–41 występowała w jawnym teatrze Wesoła Banda (następnie Tombola), potem była kelnerką (m.in. w kawiarni „Gospoda Włóczęgów”). Należała do AK (pseudoniem „Mara”); w powstaniu warszawskim pod pseudonimem „Siostra Maria” była pielęgniarką w szpitalu polowym na Miodowej 20; podczas przenoszenia lekarstw kanałami na Stare Miasto została ranna i poparzona bombą fosforową. Wyszła z Warszawy z ludnością cywilną i przez Ursus, Pruszków, Milanówek, trafiła do Wolbromia. 

Po wojnie zamieszkała w Katowicach, śpiewała na koncertach estradowych. W 1947–48 należała do zespołu Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu i wystąpiła w małej roli Heddy Gilloti w Dolly, a także w tytułowej roli w Hrabinie Maricy (premiera 8 lipca 1947). W 1948 brała udział w objeździe katowickiego Teatru im. Wyspiańskiego po Ziemiach Zachodnich z komedią muzyczną Ewa i nic więcej (grała rolę tytułową). W 1949 śpiewała na „koncertach dla świata pracy”, a także je organizowała. Później występowała na koncertach ARTOS-u i Związku Zawodowego Pracowników Kolejowych. 

Od 1 września 1952 do 31 sierpnia 1969 była solistką Operetki Śląskiej w Gliwicach. Stworzyła na tej scenie szereg udanych, wyrazistych ról, jak: Grisi (Domek trzech dziewcząt, 1953), Parasia (Trembita, 1953), Klementyna (Swobodny wiatr, 1954), Delfina (Cnotliwa Zuzanna, 1955), Baronowa (Słomkowy kapelusz, 1958), Księżna Matka (Bajadera, 1959), Iwona (Dobranoc, Bettino, 1960), bardzo dobra Przełożona (Nitouche, 1960), Fryderyka (Czar walca, 1961), Amerykanka (Can-Can, 1961), doskonała Adelajda (Ptasznik z Tyrolu, 1964), Agricola (Noc w Wenecji, 1965), Zenobia (Gasparone, 1966), Księżna Valmonte (Dama od Maxima, 1967). W 1966 zagrała też świetnie Letycję Prism (Mój przyjaciel Bunbury). 

Była znaną i lubianą aktorką operetkową, szczególnie w latach 30. okresu międzywojennego, kiedy cieszyła się pewną popularnością. Miała wdzięk, doskonałe warunki zewnętrzne; Boy przyznawał jej „wiele uroku i zalotności”, a recenzent „Dziennika Bydgoskiego” A. Rösler w 1935 tak ją charakteryzował:

świetna aparycja, aktorska swoboda oraz wprawdzie niewielki, lecz barwny i metaliczny głos, który daje gwarancję powodzenia,

a także „klasa śpiewacza” i „prawdziwa kultura aktorska”. Tabl. 13 

Bibliografia

Ankudowicz-Bieńkowska; Boy: Pisma t. 24, 26, 28 s. 675; Bydg. leksykon teatr.; 10 lat Operetki Śląskiej 1952–62; Filler: Operetka; Formanowicz; Komorowska: Teatry muz. Drugiej Rzeczypospolitej; Komorowska: Za kurtyną lat; Konarska-Pabiniak: Repertuar, Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński; Warsz. sceny; Lerski: Syrena Record (il.); Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Szczublewski: T. Wielki; Świtała; Warnecki; Weber: Z dziejów opery w Bydgoszczy (opinia A. Röslera na s. 43; il.); Dz. Zach. 1960 (25 X), 1964 (12 II), 1967 nr 2; Front Teatr. 1932 nr 2; Gaz. Kiel. 1928 nr 14; Kur. Warsz. 1928 nr 289, 1929 nr 29, 124, 299, 1930 nr 29, 236, 241, 282, 324, 355, 1931 nr 37, 72, 117, 140, 163, 209, 242, 262, 287, 350, 1932 nr 28, 49, 65, 91, 122, 207, 1934 nr 50, 1935 nr 5, 126, 162, 306, 332, 1936 nr 1, 1937 nr 52, 241, 285, 1938 nr 328, 1939 nr 211; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 197; Scena Pol. 1929 z. 23 s. 23; Słowo 1927 nr 128, 1928 nr 18, 1932 nr 298, 1933 nr 20, 235; Teatr 1938/39 nr 4–5; Trybuna Rob. 1953 (13 II), 1960 nr 160 (il.); Życie Warsz. 1989 nr 289; Afisze, IS PAN; Akta, Operetka Śląska Gliwice, ZASP (fot.); Programy, MTWarszawa; Almanach 1944–59; www.1944.pl 

Ikonografia

Fot.  – Bibl. Nar., IS PAN, MTWarszawa, NAC. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.