Maria Gella-Jabłońska
GELLA Maria Józefa, 1° v. Kwiatkowska, 2° v. Jabłońska (2 II 1890 Lwów - 25 VII 1970 Kraków), aktorka. Była córką Kazimierza G., urzędnika, i Sabiny Stradiot (zob. t. 1), żoną najpierw -> Artura Kwiatkowskiego (ślub w Białej Podlaskiej 15 VI 1916), potem Jerzego Jabłońskiego (ślub w 1930). We wczesnym dzieciństwie straciła ojca. Ukończyła we Lwowie pensję św. Elżbiety i szkołę dram. przy T. Miejskim (1907); wtedy też, jak podawała, debiutowała we Lwowie (być może w T. Popularnym). Wiadomo, że na pocz. 1908 występowała wraz z matką w objazdowym zespole E. Kalinowskiego i nast. w T. Dziesięciu Miast z udziałem G. Fiszera jeździła po prowincji galicyjskiej. W sez. 1908/09 występowała w zespole E. Majdrowicza w Sosnowcu, 1909/10 i 1910/11, lub dłużej, w T. Wielkim w Lublinie (jedynie tu w 1909 użyto w prasie imienia Józefa). W sez. 1914/15-1917/18 grała w Kijowie w T. Polskim (z tym teatrem występowała w 1915 w Moskwie i Piotrogrodzie), a od kwietnia 1918 należała do zespołu Nowego T. Polskiego pod kier. J. Osterwy. Po opuszczeniu Kijowa występowała w Warszawie: na jesieni 1918 w kabarecie Mozaika, od grudnia t.r. i w sez. 1919/20 w t. Czarny Kot, w sez. 1920/21-1922/23 w T. Polskim i Małym, 1923/24 i 1924/25 w Letnim, 1926/27 w T. Ćwiklińskiej i Fertnera (grała też w maju 1927 w T. Małym); w sez. 1927/28-1929/30 występowała znów w T. Letnim, a w 1930-34 w T. Narodowym, Nowym i Letnim (w lecie 1931 z aktorami T. Narodowego występowała w Radomiu, Kielcach, Częstochowie, Łucku i Płocku). Od 1934 na scenach TKKT; w sez. 1934/35 i 1935/36 często w T. Polskim i Małym, a w 1936/37-1938/39 w T. Letnim; na sez. 1939/40 była zaangażowana do T. Narodowego i Nowego. Podczas II wojny świat. straciła drugiego męża; pracowała jako kelnerka w kawiarni "Pod Znachorem" w Warszawie. Po powstaniu warsz. znalazła się w Krakowie; należała do zespołu T. im. Słowackiego, od wznowienia jego powojennej działalności w marcu 1945 do końca sez. 1965/66, kiedy to przeszła na emeryturę. W sez. 1946/47 występowała w T. Kameralnym TUR; w okresie połączenia zespołów t. krak., grała też do 1954 w T. Starym. Występowała w filmach. Dnia 8 XI 1959 obchodziła pięćdziesięciolecie pracy artyst., podczas zbiorowego jubileuszu w T. im. Słowackiego. Należała do Kapituły Zasłużonych Członków SPATiF-u. Od początków swej kariery była aktorką cenioną i lubianą. Zwracała uwagę jej uroda, giętka, szczupła sylwetka, wdzięk i - przy wyrazistości środków wyrazu - smak i kultura, dla podkreślenia której w l. trzydziestych i powojennych używano słowa "dystynkcja". Z uznaniem krytyków spotykały się jej role już w Lublinie, m.in.: Gabriela ("Rozbitki"), Goplana ("Balladyna"), Kordelia ("Król Lear"), Wanda Malska ("Dwie blizny"), w Kijowie grała m.in.: Danusię ("Krzyżacy"), Anielę ("Śluby panieńskie"), Dalilę ("Samson i Dalila"), Helenę ("Lekkomyślna siostra"), Józię ("Tamten"); była aktorką pobierającą w 1918 najwyższą gażę w zespole kobiecym. W Warszawie zagrała ponad siedemdziesiąt ról, najczęściej "salonowych" we współczesnych komediach i farsach, wśród nich: Renusię ("Podatek majątkowy"), Lili ("Zakład o miłość"), Prudencję ("Książę małżonek"), Kici-kici ("Maman do wzięcia"), Gabrielę ("Dzieje salonu"), Panią ("Krysia"), Księżniczkę ("Uciekła mi przepióreczka"), Rambertową ("Powrót mamy"), Bobine ("Przyjaciele A. Fredry"), Gretę ("Adam i Ewa"). W l. powojennych należała do ulubionych w gronie dojrzałych, zasłużonych aktorek krak.; bawiąc lub wzruszając, grywała obok dystyngowanych (czasem lekko skarykaturowanych) dam, podstarzałe ekscentryczki, zawsze z domieszką wdzięku i poezji. Niektóre role z tego okresu: Podstolina ("Zemsta"), Konstancja ("Wariatka z Chaillot"), Gornostajewa ("Lubow Jarowaja"), Pani Dove ("Wielka polityka"), Pani Gilbey ("Pierwsza sztuka Fanny"), Księżna ("Leokadia"), Pulcheria Aleksandrowna ("Zbrodnia i kara"), Księżna ("Mądremu biada"), Generałowa ("Jego ekscelencja błazen", 1966 - ostatnia rola). Bibl.: Almanach 1969/70; Biegański s. 26, 36; Bieńka: Giraudoux; Boy: Pisma t. 24 s. 106, t. 27 s. 96, 166; Dąbrowski: Na deskach t. 1-3; Fredro na scenie (il.); Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Hist. filmu t. 3-5; Krasiński: Jaracz; Krasiński: Warsz. sceny; Kruk: Życie teatr.; Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 4 cz. 1-2; Lorentowicz: T. Polski; Orlicz (il.); Sempoliński: Wielcy artyści; Słonimski: Gwałt; Sto lat Starego Teatru; Szczublewski: Żywot Osterwy; T. Polski 1913-23 s. 79; Warnecki; WEP; Wie-rzyński: Wrażenia; Dz. Kij. 1915 nr 279, 326, 1916 nr 97, 107; Dz. Poi. 1949 nr 333 (il.), 1970 nr 177, 179; Kur. Warsz. 1919 nr 227, 1938 nr 201, 1939 nr 227; Teatr 1953 nr 16 (K. Puzyna); Życie Lub. 1909 nr 259, 267, 287, 323; Życie Warsz. 1970 nr 180, 182; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot.), kartoteki, wycinki prasowe, ZASP; Akta, T. im. Słowackiego Kraków. Ikon.: I. Łuczyńska-Szymanowska: Portret, olej, ok. 1930, repr. fot. - IS PAN; I. Łuczyńska-Szymanowska: Portret, olej, repr. Tyg. Ilustr. 1922 nr 44; J. P. Janowski: Portret, rys., ok. 1945 - ZASP; W. Bartoszewicz: Portret, rys., Szkicownik z lat 1947-51 - Bibl. Raczyńskiego; B. Cu-dzich; G. jako Małgorzata ("Ciotunia"), rys., repr. Od A do Z 1951 nr 16; J. Jurjewicz: G. jako Baronowa de Mantes ("Nie trzeba się zarzekać"), rys., repr. Echo Krak. 1951 nr 165; I. Piętkówna-Setkowicz: G. jako Księżna ("Leokadia"), rys., repr. Przekrój 1957 nr 627/628; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa. Film.: 1950 - "Dom na pustkowiu" (f.); 1957 - "Trzy kobiety" (f.); 1958 - "Kalosze szczęścia" (f.); 1959 - "Pan Anatol szuka miliona" (f.); 1960 - "Kolorowe pończochy" (f.); 1961 - "Rozstanie" (f.); 1965 - "Śmierć w środkowym pokoju" (tv); 1967 - "Zwariowana noc" (f.); Fragm. materiałów film. z 1955, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
